De eencellige Plasmodium parasiet – veroorzaker van malaria – maakt jaarlijks 250 miljoen slachtoffers. Een vaccin tegen de ziekte is er niet. Alle kandidaatvaccins die tot nu toe getest zijn blijken niet effectief of bieden slechts kort bescherming. Erg lastig dus om de malariaparasiet direct aan te pakken. Gelukkig is er ook een alternatieve route. Plasmodium verspreidt zich via verschillende soorten muggen. Als het lukt de ontwikkeling van de parasiet binnen de mug te stoppen, zal het insect niet langer mensen besmetten met malaria.

Schakelaar

Klinkt eenvoudig, maar dat is het niet. Bij een beet van een besmette malariamug worden gemiddeld veertig Plasmodium cellen overgedragen. Eén cel is al voldoende om het slachtoffer flink ziek te maken. Om malaria te kunnen voorkomen, moet een mug dus volledig parasiet vrij zijn. En dat was tot dusver nog niemand gelukt. Goed nieuws uit Amerika: voor het eerst maakten entomologen met behulp van genetische modificatie een mug die volledig malariavrij is.

De rode kleuring laat zien dat deze muggenlarve het gen draagt dat hem volledig malariavrij maakt.

M. Riehle, University of Arizona

De mug draagt een extra stukje genetische informatie dat de ontwikkeling van de malariaparasiet verstoort. Het gen is een soort schakelaar die altijd aan staat. Zo zorgt het gen voor een permanente activiteit van de signaalstof Akt. Akt stimuleert het afweersysteem van de mug zodat het sterker is in de strijd tegen Plasmodium. Maar de signaalstof heeft nog een voordeel. Het remt de groei van de mug en verkort zijn levensduur. In het wild leven muggen gemiddeld twee weken. Alleen de oudste insecten brengen malaria over. Mocht de malariaparasiet zich toch ontwikkelen in de genetisch gemodificeerde mug, dan is het insect waarschijnlijk dood voordat hij de ziekte kan verspreiden.

Selectievoordeel

Entomoloog Michael Riehle met zijn malariavrije muggen.

Riehle Lab, University of Arizona

Met een aantal tests bepaalden de Amerikanen het succes van hun malariavrije mug. Zij voerden de muggen verschillende keren met Plasmodium geïnfecteerd bloed. Geen van de insecten raakte besmet met malaria. Bovendien kunnen volwassen muggen de extra genetische informatie doorgeven aan hun nakomelingen. Zo hadden de entomologen na enige tijd een complete populatie malariavrije muggen.

De ultieme droom van de wetenschappers is om populaties van wilde muggen te vervangen door malariavrije muggen uit het laboratorium. Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Daarvoor is een mechanisme nodig dat de genetisch gemodificeerde muggen een selectievoordeel geeft ten opzichte van wilde muggen. En zo’n mechanisme kennen we nog niet. Voorlopig vliegt de malariavrije mug dus alleen nog maar rond in een zwaarbeveiligde laboratorium omgeving.