Amyotrofische laterale sclerose (ALS) is een chronische ziekte waarbij belangrijke zenuwcellen in de hersenen, de hersenstam en het ruggenmerg kapot gaan. Daardoor ontstaan verlammingen die steeds iets erger worden. De meeste patiënten met ALS overlijden binnen vijf jaar aan de ziekte, omdat ook hun ademhalingsspieren op een gegeven moment te zwak zijn. Er is nog weinig bekend over de oorzaken van ALS en daarom is behandeling van de ziekte nauwelijks mogelijk.

In Noord-Amerika is amyotrofische laterale sclerose (ALS) beter bekend als Lou Gehrig’s disease. Lou Gehrig was een succesvolle honkbal speler die zijn carrière in 1939 plots moest opgeven vanwege de diagnose ALS. Twee jaar later stierf hij op 37-jarige leeftijd aan de ziekte.

Columbia University

Lekkende bloedvaten

De dood van zenuwcellen staat centraal bij de ontwikkeling van ALS. Sinds een aantal jaar is bekend dat het gen superoxidase dismutase 1 (SOD1) hierbij een belangrijke rol speelt. In 2008 ontdekten wetenschappers dat mutaties in SOD1 de natuurlijke barrière tussen het bloed en het ruggenmerg verzwakken. Daardoor gaan bloedvaten in het ruggenmerg lekken en komen zenuwcellen direct in contact met bijproducten van hemoglobine, zoals ijzer. Zulke bijproducten zijn giftig voor zenuwcellen en dat leidt tot beschadigingen.

Aan de hand van deze kennis hebben Amerikaanse wetenschappers nu een mogelijke therapie voor ALS ontdekt. In het Journal of Clinical Investigation laten zij zien dat de stof APC goed werkt bij zieke muizen. De knaagdieren blijven dankzij de behandeling langer in leven. Daarnaast zorgt APC ervoor dat de muizen, ondanks hun ziekte, langere tijd normaal kunnen functioneren. De wetenschappers hebben ook bekeken hoe het kan dat de stof dit effect heeft. APC vermindert de activiteit van mutaties in SOD1. Dit remt de stroom van giftige stoffen naar het ruggenmerg en beschermt zo de zenuwcellen.

Schematische weergave van de werking van APC bij ALS. APC bindt aan receptoren in de bloedbaan (boven) en komt vervolgens terecht in het ruggenmerg (onder). Daar blokkeert APC de productie van het beschadigde SOD1 gen. Deze blokkade versterkt de barrière tussen de bloedvaten en het ruggenmerg. Zenuwcellen hebben dan minder last van de schadelijke bijproducten van hemoglobine.

Charles Esmon en Jonathan Glass

Niet te optimistisch

APC is geen onbekende. De stof wordt nu al gebruikt om bloedvergiftiging te behandelen. Daarbij kunnen wel bloedingen optreden, waardoor de huidige versie van APC niet geschikt is voor ALS-patiënten. De wetenschappers werken nu met verschillende vormen van APC om zo de versie te vinden die wel de symptomen van ALS remt, maar geen bijwerkingen veroorzaakt. Zij hopen binnen vijf jaar een therapie met APC te testen bij patiënten.

De Britse natuurkundige Stephen Hawking lijdt aan ALS. Dat hield hem echter niet tegen om, vlak na zijn 65e verjaardag, een zwaartekrachtvrije vlucht te maken in een speciale Boeing.

NASA

NASA

Collega’s uit andere onderzoeksgroepen zijn iets minder optimistisch en signaleren een aantal moeilijkheden. Dat bloedvaten door mutaties in SOD1 gaan lekken, is alleen aangetoond in muizen. Misschien ontstaat ALS bij mensen op een andere manier en slaat de behandeling helemaal niet aan. De eerste tests met APC moeten daarom plaatsvinden bij patiënten met SOD1 mutaties. Zulke patiënten zijn zeldzaam, mutaties in SOD1 komen voor bij 20 procent van de erfelijke gevallen van ALS en bij 2 procent van alle gevallen. Het is dan ook heel moeilijk om zo’n test op te zetten. Of er uiteindelijk een werkzame therapie komt, is dus nog maar de vraag.

Bronnen

Zie ook

Nog steeds puzzelen in het lab (Kennislinkartikel van AMC Magazine) Stichting ALS Nederland ALS Centrum Nederland