“Vijftienjarig meisje ernstig gewond door blikseminslag tijdens mobiel bellen”, meldden de kranten vorig jaar. “Ierse soldaat dodelijk getroffen door de bliksem terwijl hij een mobiele telefoon bij zich droeg”: nieuws dat dit jaar nog de kranten vulde. Na een brief van een aantal artsen over het gevaar van blikseminslagen voor mobiel bellers én het nieuwe dodelijke slachtoffer was de chaos compleet.

Dodelijke inslagen

Het toenemend aantal dodelijke slachtoffers door blikseminslag tijdens mobiel bellen was de aanleiding voor Engelse artsen om een brief te schrijven naar het British Medical Journal. Het artikel meldde dat het levensgevaarlijk is om in een onweersbui mobiel te bellen. De bliksem zou zorgen voor ernstigere brandwonden dan wanneer het slachtoffer geraakt zou zijn zonder mobiele telefoon. De dokters pleitten voor goede voorlichting over het gevaar van mobiel bellen tijdens onweersbuien en noemden ook het gevaar van andere metalen voorwerpen. De brief zorgde voor ophef en verwarring.

“So, do I also stop carrying keys and coins, and not wear my blazer with the metal buttons, or my shoes with metal eyelets, or travel in my car, or on a bus or in a plane?” schrijft Paul uit Londen op het forum van de Daily mail in reactie op de ingezonden brief.

Op internetfora in binnen- en buitenland zijn verhitte discussies gaande over het gevaar van mobiel bellen in een onweersbui: “Volgens mij is zo’n GSM zelf al hartstikke aantrekkelijk voor zo’n bliksem, dus als je ’m aan je oor houdt krijg je die flits recht op je knakker!”, schrijft Iworm als reactie op een artikel over het door de bliksem getroffen meisje. Luna maakt zich ongerust: “Moet je per se huidcontact maken of is het ook gevaarlijk om hem in je tas of broekzak te hebben???”.

Een ander lid van het forum kijkt nuchterder tegen de zaak aan: “Als je een (metalen) antenne van 6 meter op je GSM hebt, dan kan ik me er iets bij voorstellen, maar zo maar, met een los toestel? Hoeveel toestellen ken je die aan de buitenkant van metaal zijn?” Er heerst veel onduidelijkheid.

De aantrekkingskracht van metaal

Mobiele telefoons lijken zeker geschikt om bliksem aan te trekken, want bliksemschichten zijn op weg naar de aarde op zoek naar geleiders om zich door voort te planten, bijvoorbeeld metalen voorwerpen. Een mobieltje zou dus perfect zijn voor de bliksemschicht om zich door heen te bewegen. Bliksem zoekt altijd de makkelijkste manier om de aarde te bereiken, omdat er tijdens een onweerswolk een groot spanningsverschil tussen de aarde en de onweerswolk heerst, dat moet worden opgeheven.

Om het spanningsverschil op te heffen legt de bliksem een zo kort mogelijke weg af en plant hij zich voort door geleidende materialen. Geleidende materialen hebben een lage weerstand waardoor de bliksem zich goed kan voortplanten. Wanneer de bliksem zijn weg naar de aarde aan het zoeken is, zal deze op een paar meter afstand van een metalen voorwerp ‘voelen’ dat er een geleider in de buurt is en zich in de richting van dit voorwerp voortplanten.

Een mobiele telefoon weegt gemiddeld 100 gram. Een groot deel hiervan is kunststof. Veel metaal bevat een mobiel dus niet. Daarnaast hebben vrijwel alle mobiele telefoons een kunststof omhulsel – een paar dure modellen met een metalen huls daargelaten – dat vrijwel al het metaal afschermt. Hierdoor is een mobiel eerder een isolator dan een geleider. Een bliksemschicht bezit veel te veel energie en lading om zich te bekommeren om een kleine hoeveelheid metaal en zal dus in dit geval liever de snelste weg kiezen. Kortom, het metaal in een mobiele telefoon zal de bliksem niet aantrekken.

Aantrekkelijke golven

Niet alleen het metaal in een mobieltje is een mogelijke bliksemmagneet; ook zijn ingebouwde zender kan gevaarlijk zijn. Als hij bereik heeft, zendt een mobiele telefoon energie uit in de vorm van elektromagnetische golven. Dat zijn de dragers van verzonden informatie, dus bijvoorbeeld de tekst in een sms’je. In de buurt van de telefoon veroorzaken deze golven een elektrische spanning. De bliksem, zelf niets anders dan één grote elektrische stroom, wordt daardoor aangetrokken.

De elektromagnetische golven planten zich door de lucht voort en leggen honderden meters af voor ze hun informatie overdragen aan een telefoonmast. Het veld zorgt alleen in de eerste paar centimeters rondom de telefoon voor een merkbare spanning. De sterkte van de golven hangt af van het vermogen van de bron; slechts een paar honderd milliwatt in het geval van een mobieltje (milliwatt: duizendste watt. Een gloeilamp verbruikt 40 tot 60 watt aan energie).

De bijbehorende spanning is verwaarloosbaar klein ten opzichte van de gigantische hoeveelheid energie van de bliksem. Er is minstens een vermogen van een aantal kilowatt (duizend watt) nodig om een voor de bliksem merkbaar veld te creëren en er is geen mobiel die straling met zo’n groot vermogen produceert.

Een mobiele telefoon is dus veel te klein om de bliksem naar zich toe te leiden, niet door middel van het metaal en ook niet door de uitgezonden elektromagnetische golven. Toch kunnen mensen die mobiel telefoneren aanzienlijk ergere verwondingen oplopen dan mensen die ‘gewoon’ door de bliksem worden geraakt. Hoe is de mobiele telefoon daarbij betrokken?

Mobiele telefoon zorgt voor ernstige verwondingen

Wanneer de bliksem iemand raakt wordt een gedeelte van de elektrische lading via de persoon in kwestie afgevoerd. Geen pretje, maar hoeft opmerkelijk genoeg niet altijd tot de dood te lijden. Dit heeft de mens te danken aan zijn huid. De huid heeft door de taaiheid een hoge weerstand. Het kost de bliksem moeite hierin door te dringen en zo schade aan de organen aan te richten. Als de bliksem een mens raakt, verdwijnt de bliksem vliegensvlug langs de huid de grond in. Maar een kleine hoeveelheid vloeit door het lichaam. Daarom hebben veel slachtoffers ‘slechts’ brandwonden aan de huid, maar verder geen interne verwondingen.

Als de huid in contact staat met een geleider zoals metaal is het een heel ander verhaal. De bliksem vloeit niet meer netjes langs de huid, maar vindt zijn weg naar het metaal om zich daar te concentreren. Alle lading hoopt zich dus op één kleine plek op in plaats van verspreid over het hele huidoppervlak. De bliksem verwarmt het metaal, dat zware brandwonden veroorzaakt.

Tegelijkertijd kan de huidweerstand de gigantische geconcentreerde hoeveelheid lading niet meer buitenhouden. Zo kan de bliksem het lichaam nu makkelijk binnendringen. Aangezien het lichaam uit veel water bestaat is het een goede geleider en geeft de bliksem voorkeur aan een weg door het lichaam, liever dan langs de huid. De bliksem zoekt weg naar de aarde door het lichaam en raakt elk tussenliggend orgaan.

Doe ook maar geen iPod

Metalen voorwerpen op de huid zorgen bij blikseminslag dus voor ernstige verwondingen. Een mobiele telefoon is in die zin even gevaarlijk als metalen sieraden, piercings of een iPod! Wat een mobiel wel gevaarlijker maakt dan een navelpiercing, maar even gevaarlijk als een titanium bril is dat deze zich ter hoogte van de hersenen bevindt. Wanneer de bliksem zich naar binnen weet te dringen, krijgt de grijze massa een enorme optater. Ook alles wat de bliksem nog op zijn weg naar beneden tegenkomt, zoals het hart, wordt geraakt. Een navelpiercing is wat dat betreft een betere keuze dan een oorpiercing.

Case closed?

Afgezien van de ernstigere verwondingen die je oploopt, mocht je nét die persoon zijn die door de bliksem getroffen wordt, is de ophef over mobiel bellen tijdens onweer dus onterecht. Iemand loopt niet meer gevaar om getroffen te worden wanneer hij tijdens een onweersbui buiten loopt en aan het bellen is dan wanneer hij zijn telefoon thuis laat. Een mobiele telefoon is niet gevaarlijker dan een piercing, een bril of een MP3-speler.

Toch blijft er onrust heersen. Zelfs het KNMI wordt meegesleept door de ophef: “Ervaring heeft inmiddels ook geleerd dat het gebruik van MP3-spelers tijdens onweer verwondingen kan opleveren”, waarschuwt zij voor de zekerheid lezers voor het gebruik van MP3-spelers tijdens onweer. Daarbij vergeet ze dat deze waarschuwing voor elk metalen voorwerp op de huid geldt én met deze vage beschrijving worden lezers alleen maar ongerust. Nergens voor nodig. Het enige advies dat belangrijk is: wees verstandig als het om onweer gaat en blijf lekker binnen.

Over de auteur

Rosemarie Aben is student natuur- en sterrenkunde aan de Universiteit van Amsterdam