Bijna dadelijks wordt in de media bericht over de schadelijke gevolgen van de invloed van de mens op de natuur en het milieu. Op 1 februari verscheen bijvoorbeeld het klimaatrapport van de Verenigde Naties. Ondanks deze alarmerende berichten, zijn maar weinig mensen bereid om serieuze offers te maken om het milieu te besparen. Waarom?
Een enkeling investeert tijd en moeite om milieuvriendelijker te worden. Zij besluiten om een keer vaker op de fiets naar het werk te gaan in plaats van de auto, douchen minder lang, of sluiten zich aan bij een milieuorganisatie. Om milieuvriendelijk gedrag te stimuleren is het belangrijk te weten welke factoren ten grondslag liggen aan dit soort gedrag. Onderzoekers De Groot en Steg van de Rijksuniversiteit Groningen houden zich bezig met deze vraag.
Milieuvriendelijk gedrag
Psychologen hebben veel onderzoek gedaan naar factoren die milieuvriendelijk gedrag kunnen verklaren en voorspellen. Ze vonden dat waarden, zoals vrijheid, gelijkheid of plezier, een belangrijke rol spelen. Zulke waarden verwijzen naar abstracte doelen die mensen in hun leven belangrijk vinden.
Een keer vaker met de fiets in plaats van de auto is een vorm van milieuvriendelijk gedrag.
Het blijkt dat bij het voorspellen van milieuvriendelijk gedrag in ieder geval twee verschillende typen waarden een rol spelen, namelijk egoïstische en altruïstische. Mensen waarbij de egoïstische typen waarden op de voorgrond staan, streven naar maximale uitkomsten voor zichzelf. Aan de andere kant staan mensen met sterk altruïstische waarden: zij streven naar een zo hoog mogelijke opbrengst voor anderen.
Mensen kunnen hetzelfde milieuvriendelijke gedrag vertonen, maar om compleet andere overwegingen. Je kunt bijvoorbeeld besluiten om minder autorijden om te besparen op kosten (egoïstisch), of omdat het gezonder is voor de leefomgeving van andere mensen (altruïstisch). Omdat milieuvriendelijk gedrag in veel gevallen enige moeite kost en op de korte termijn vaak geen directe, individuele voordelen oplevert hangen egoïstische waarden meestal negatief samen met milieuvriendelijk gedrag. Altruïstische waarden gaan wel goed samen met milieuvriendelijk gedrag: het is immers bijna altijd voordelig voor de maatschappij in zijn geheel om rekening te houden met het milieu.
Een voorbeeld: minder autorijden. Aan de ene kant wil je zelf autorijden, omdat het comfortabel is en veel vrijheid geeft (een reden om het wel te doen als je sterke egoïstische waarden hebt). Echter, het draagt ook bij aan bijvoorbeeld stank- en geluidsoverlast en files, iets waar iedereen last van heeft (een reden om niet in een auto te rijden als je sterke altruïstische waarden hebt).
Veel mensen gedragen zich niet milieuvriendelijk als ze er zelf slechter van worden. Mensen die dit motief vaak gebruiken scoren hoog op het egoïstische waardentype. Bron: Gary Larson (Far Side)
Ecocentrische waarden?
De Groot en Steg denken dat er nog een derde type waarden een rol speelt bij milieuvriendelijk gedrag: ecocentrische waarden. Mensen met sterke ecocentrische waarden gedragen zich zo, dat het het beste uitpakt voor natuur en milieu. In het voorbeeld zal iemand minder autorijden om bijvoorbeeld de bossen en dieren te beschermen, dus omdat ze de natuur op zichzelf belangrijk vinden.
Uit onderzoeken in verschillende landen bleek dat De Groot en Steg gelijk hadden: er bestaat inderdaad een ecocentrisch waardentype naast een egoïstische en altruïstische. En het is misschien niet heel verrassend, maar mensen gedragen zich meestal milieuvriendelijker naarmate ze meer waarde hechten aan altruïstische en ecocentrische waarden en minder belang hechten aan egoïstische waarden.
Ook ontdekten De Groot en Steg dat bij een ander sóórt milieuvriendelijke gedrag, andere waardentypen een rol spelen. Gaat het bijvoorbeeld om recycling, dan spelen egoïstische overwegingen (steeds maar het papier apart houden is te veel gedoe) de grootste rol. Maar als het gaat om doneren aan een humanitaire- of milieuorganisatie, bleken alleen altruïstische (zo help ik anderen) en ecocentrische (goed voor de natuur) waarden bij te dragen.
Menselijk gedrag draagt bij aan de milieuproblematiek. Onderzoek naar waarom mensen zich milieuvriendelijk gedragen kan helpen deze problemen aan te pakken.
Met het oog op de toekomst van onze planeet
Wat betekent dit nou voor de bescherming van onze planeet? Wanneer we weten wat voor waarden een rol spelen weten we ook welke motieven mensen hebben om zich al dan niet milieuvriendelijk te gedragen. Dat maakt het bijvoorbeeld mogelijk om effectief beleid te maken. Wanneer blijkt dat alleen egoïstische overwegingen een rol spelen bij bepaald milieuvriendelijk gedrag, zullen campagnes over de ernstige gevolgen voor milieu niet zoveel invloed hebben en misschien zelfs averechts werken. Beter kan zo’n campagne zich dan richten op de individuele voordelen van milieugedrag.
Begin je bijvoorbeeld een campagne om het autogebruik te verminderen kunnen voor mensen met egoïstische overwegingen ‘de knikkers’ worden benadrukt: minder autorijden scheelt in de kosten en ergernissen en wachttijden door files. En wanneer ecocentrische overwegingen een rol spelen, moet een campagne zich juist richten op milieuoverwegingen. Het is dus van essentieel belang om te achterhalen welke waarden een rol spelen om zo de schadelijke gevolgen voor het milieu te minimaliseren. Met het oog op de toekomst van onze planeet.