De milieusatelliet Envisat, een afkorting voor Environmental satellite, is vannacht gelanceerd. Het is een aardobservatiesatelliet ten behoeve van milieuonderzoek. Doordat de baan van de satelliet over de polen voert en de aarde tijdens iedere omlooptijd van 101 minuten weer een stukje verder onder de satelliet door draait, wordt ieder plekje van onze planeet om de drie dagen bemonsterd. Dit levert iedere drie dagen een volledige kaart van de aarde op vanaf 800 km hoogte.
Artistieke weergave van Envisat. De milieusatelliet gaat de aarde minstens vijf jaar lang observeren.
Uniek instrumentarium
Envisat beschikt over tien instrumenten die nauwkeurige waarnemingen aan atmosfeer, oceaan, land en ijs mogelijk maken. Deze waarnemingen zijn van groot belang voor onderzoek naar klimaatveranderingen.
Met de instrumenten aan boord van Envisat zijn olievlekken op te sporen, veranderingen van de vegetatie waar te nemen en hoogtekaarten te maken. Ook verzamelt de satelliet gegevens over veranderingen aan het aardoppervlak zoals vulkaanuitbarstingen, aardbevingen en ontbossing van tropische regenwouden. Verder levert Envisat informatie over watertemperaturen en stromingen, de omvang van ijskappen en gletsjers, windsnelheden boven zee en golfhoogtes. Veranderingen in de afmeting van de poolkappen zijn goede indicatoren van klimatologische veranderingen.
Bij de lancering weegt de satelliet 8200 kg. Met het zonnepaneel en het uitgevouwen ASAR-instrument bedraagt de afmeting van de satelliet 25 × 7 × 10 meter.
Gereflecteerd zonlicht
De Medium Resolution Imaging Spectrometer (MERIS) is één van de tien instrumenten aan boord. MERIS meet het door de oceanen in de ruimte gereflecteerde zonlicht en wordt in vijftien spectraalbanden ontleed. Op deze wijze ontstaat een kleurenbeeld van het oceaanwater met informatie over concentraties plankton, in het oceaanwater zwevende sedimenten en aerosolen boven het wateroppervlak. Bovendien kan uit de metingen de warmtehuishouding van de bovenste waterlagen en de kooldioxide-cyclus van de oceanen inzichtelijk worden gemaakt.
De verschillende instrumenten van Envisat.
Tot op de centimeter nauwkeurig
Twee andere instrumenten aan boord van Envisat zijn de Advanced Synthetic Aperture Radar (ASAR) en de Radar Altimeter (RA-2). De radiometer en de radargestuurde hoogtemeter brengen de topografie van de oceanen in kaart. Zo wordt de hoogte van de golven tot op centimeters nauwkeurig gemeten. Uit de metingen kan de plaatselijke windkracht worden afgeleid. De gegevens worden gebruikt voor de weersvoorspellingen.
Ook worden de stromingen in de oceanen gevolgd en worden metingen verricht aan de omvang van de poolkappen. Op het landoppervlak wordt de vochtigheidsgraad van bodem en moerassen gemeten en de ontbossing en woestijnvorming gevolgd. Ook vindt monitoring plaats van natuurrampen zoals vulkaanuitbarstingen, aardbevingen en aardverschuivingen.
Nederlandse bijdrage
Nederlandse wetenschappelijke instituten leverden een belangrijke bijdrage aan de ontwikkeling van het SCIAMACHY-instrument (Scanning Imaging Absorption Spectrometer for Atmospheric Cartography). SCIAMACHY, in samenwerking met Duitsland en België ontwikkeld, meet met grote precisie de samenstelling van de aardatmosfeer zoals de verdeling van ozon en andere gassen.
Met SCIAMACHY komt voor het eerst een instrument beschikbaar dat ook in het infrarode lichtspectrum (warmtestraling) de aardatmosfeer in kaart brengt. De infrarode golflengten zijn onder meer belangrijk voor het meten van koolmonoxide en methaan. De wetenschappelijke gegevens, die gebruikt gaan worden door wetenschappers uit de hele wereld, zijn essentieel voor het controleren van internationale milieuverdragen.
Samenbouw van het optische deel van SCIAMACHY bij Fokker Space in Leiden.
Internationale atmosfeeronderzoek
Het hart van Sciamachy, het optische deel, is gebouwd door Fokker Space uit Leiden, TNO/TPD uit Delft en Stichting Ruimteonderzoek Nederland (SRON) uit Utrecht. Als onderaannemer heeft het Belgische bedrijf OIP de polarisatie-meetinstrumenten toegeleverd. De elektronica is in Duitsland gebouwd door Dornier Satelliten Systemen. Het management van het Nederlandse deel van Sciamachy was in handen van het Nederlands Instituut voor Vliegtuigontwikkeling en Ruimtevaart (NIVR). Door de ontwikkeling en bouw van Sciamachy heeft Nederland zich verzekerd van een leidende positie.
De komende jaren zullen nog meer van dit soort ‘waakhonden van de atmosfeer’ nodig zijn. Zo levert Nederland in samenwerking met Finland nu het ozonmeetinstrument OMI voor de volgend jaar te lanceren NASA-satelliet EOS Aura. Met hun bijdrage aan Envisat hebben Nederlandse onderzoekers zich een vooraanstaande positie verworven in het internationale atmosfeeronderzoek.