Mensen migreren al zolang als de mensheid bestaat. Ooit, zo’n veertigduizend jaar geleden, bewogen onze verre voorouders zich langzaam aan vanuit Afrika naar het noorden, richting Azië en Europa en tenslotte ook Amerika. Zij zochten smakelijk voedsel, een gunstig klimaat en een beter leven. Ook nu bewegen mensen zich over de hele wereld op zoek naar welvaart, geluk en een beter leven. Maar sinds onze harige voorouder in berenvel de wereld veroverde, is deze wereld nogal veranderd. We hebben inmiddels grenzen, naties, migratiebeleid, mensensmokkelnetwerken en een heetgebakerd debat over migranten. Over dit soort kwesties gaat dit dossier.
Wat is migratie?
Wie zijn koffers pakt, een grens overgaat en zich op zijn nieuwe stek wil vestigen, is een migrant. Die grens kan een gemeentegrens zijn, een landsgrens of de grens tussen twee regio’s, bijvoorbeeld de Europese Unie en Noord-Afrika. Alleen als er een landsgrens wordt overgestoken, is er sprake van transnationale migratie. Dit dossier gaat dan ook niet over mensen die van het platteland naar de stad, of van Groningen naar Maastricht verhuizen.
Bij het woord migratie denken we al gauw aan West-Afrikanen die in overvolle gammele bootjes de Middellandse Zee oversteken. Of aan Bulgaren die, gewapend met accordeon en klarinet, aan de poorten van Fort Europa rammelen. Maar migranten komen in vele soorten en maten. Er zijn hoogopgeleide Indiase wizz-kids die onze computerproblemen oplossen en er zijn Britse topmanagers die onze bedrijven runnen (kennismigratie). Er zijn Polen die alleen tijdens het seizoen asperges komen steken (seizoensmigratie). Er zijn Spaanse studenten die een jaartje Nederlandse cultuur, én de geur van wiet, willen opsnuiven (tijdelijke migratie). Je hebt migranten die in het thuisland vervolgd worden (politieke vluchtelingen) en migranten die verliefd zijn geworden op een Nederlander (gezinsvormers).
Wie vertrekt is een emigrant. Wie aankomt is een immigrant.
Migratie is van alle tijden
‘Migratie is geen nieuw fenomeen,’ zegt professor Piet Emmer. ‘Al vanaf de middeleeuwen hebben talloze mensen om uiteenlopende redenen huis en haard verlaten.’ Hij en zijn collega Leo Lucassen bestudeerden 400 jaar Europese migratiegeschiedenis. Ook al denken we vaak dat onze moderne en geglobaliseerde wereld uniek is, uit het onderzoek van Emmer en Lucassen blijkt dat migratie van alle tijden is. Net als alle problemen die ermee gepaard gaan. En van het verleden kunnen we leren.
Nationale identiteit verandert voortdurend
Migratie en integratie toen en nu
Migratie in Nederland
In 2007 kwamen er volgens cijfers van het CBS zo’n 117 duizend immigranten in dit land wonen. Dat lijkt veel, maar het is minder dan het aantal emigranten. Zo’n 123 duizend mensen verlieten deze polder om buiten onze landsgrenzen het geluk te vinden. In de eerste zes maanden van 2008 is dit veranderd. Voor het eerst sinds vijf jaar telt Nederland weer meer nieuwkomers dan vertrekkende Nederlanders (ong. 62 duizend immigranten en 53 duizend emigranten). Voor een belangrijk deel komt dit door de immigratie van Oost-Europeanen, vooral Polen. Zij laten steeds vaker hun vrouw en kinderen overkomen.
Polen in de polder
Migratiestromen wereldwijd
Op dit moment is ongeveer 3% van de wereldbevolking migrant. Het aantal internationale migranten wordt geschat tussen de 175 en 200 miljoen. Wie het debat over immigratie volgt en de beelden van verdronken of gestikte immigranten uit Algerije of China ziet, denkt al gauw dat de meeste migranten naar Europa en de Verenigde Staten komen. Toch is dat niet zo: de grootste migratiestromen vinden plaats binnen het zogenaamde ‘zuiden’ (Latijns-Amerika, Afrika, het Midden-Oosten en een groot deel van Azië). Het gaat hier om Zimbabweanen die naar Zuid-Afrika vluchten, Indonesische vrouwen die schoonmaken in Saoedi-Arabië en Chinezen die naar Hong Kong verhuizen.
De meeste migranten gaan niet van het zuiden naar het rijke noorden, maar blijven in het zuiden zelf. Bijvoorbeeld Indonesische kindermeisjes die in Singapore werken.
Moslims onder elkaar?
Het begin: waarom migreren mensen?
Al lange tijd houden wetenschappers zich bezig met de vraag waarom mensen migreren. Grofweg zijn er drie stromingen die elk hun eigen verklaring hebben. Sommige wetenschappers gaan ervan uit dat migranten rationeel wikken en wegen: als hij over de grens meer kan verdienen, dan zal hij zijn koffers pakken. Anderen zien migratie meer als een sociaal fenomeen. Zij benadrukken het belang van migrantennetwerken, familie en vrienden. Volgens de derde stroming is migratie een logisch gevolg van het kapitalistische economische systeem zoals dat zich nu over de hele verspreidt. Een combinatie van deze theorieën, levert waarschijnlijk de beste verklaring op.
Migratietheorieën
De reis: mensensmokkel
Mensensmokkel wordt meestal gezien als een strafbaar feit met een duidelijk verband met illegale immigratie. Bovendien wordt mensensmokkel vaak geassocieerd met goed georganiseerde criminele bendes die hun klanten uitbuiten. Vanuit het perspectief van migranten is mensensmokkel vaak juist de enige optie, zodat ze bijvoorbeeld bij hun gezin kunnen zijn of een leven kunnen leiden zonder geweld.
Monument voor gestorven migranten aan de grens tussen Mexico en de Verenigde Staten. © Tomas Castelazo