‘Als ik de krant lees, en er is ergens een hoofd gevonden of zo, dan denk ik altijd: ’Hé, zou dat bij mij terechtkomen?’ Als jongetje had ik al belangstelling voor dode egels in het bos, alle kevers die daaruit kropen! Doodgravers bijvoorbeeld, mooie grote kevers. Ik hou van mest- en aaskevers, van huis uit ben ik taxonoom, gespecialiseerd in Coleoptera.

Zo’n twintig jaar geleden kreeg ik voor het eerst een vraag van de recherche. Er was een lijk gevonden in Rotterdam en daar zaten poppen op van een vlieg. Er is maar één soort bromvlieg waarbij de poppen op het lijk uitkomen, de Protophormia. Alle andere soorten maden kruipen van het lijk af om enkele meters verderop te verpoppen. Dus ik wist meteen dat het Protophormia was, en aangezien de poppen nog niet waren uitgekomen, was het lijk minder dan veertien dagen oud. En dat wilde men weten.’

Plaats delict

’Meestal heb ik contact met de technische recherche, die de PD – de Plaats Delict – onderzoekt en monsters neemt volgens een bepaald protocol. Althans, dat is de bedoeling. Vaak komen ze wel met potjes aan, maar dat is dan pas verzameld tijdens de autopsie in het lab. Ik wil dat ze direct op het PD verzamelen, en niet alleen op het lijk, maar ook onder het lijk en enkele meters eromheen. Dus als er een lijk in een huis is gevonden, dan vraag ik, heb je onder de deurmat gekeken, en in de spleten van de vloer. Als ze dan nee zeggen, stuur ik ze terug.

Sinds vorig jaar wordt in de opleiding op de Recherche School in Zutphen ook een examen forensische entomologie afgenomen. Maar nog niet iedereen heeft die cursus gevolgd. In de helft van de gevallen gaat het goed.

De belangrijkste vraag is meestal: wat was het tijdstip van overlijden. Voor het antwoord op die vraag zijn twee zaken van belang. Ten eerste: in welke fase van de metamorfose zijn de insecten, zijn het nog maden of zijn er al poppen, en zo ja zijn er al poppen uitgekomen?

Ten tweede: welke successie is er geweest, zijn er opeenvolgende soorten aangetroffen? Het begint meestal met bromvliegen en het eindigt met spektorren, en daar tussen in zitten bijvoorbeeld mijten die weer de eieren van de vliegen opeten. Behalve insecten zijn er ook andere creepy crawlies, spinachtigen, wormen, pissebedden, die kun je aantreffen in een later stadium. Het is de opkomst van zo’n tijdelijke leefgemeenschap die ik interessant vind. Meestal gaat het trouwens om lijken die hoogstens een paar weken oud zijn – ons land is dichtbevolkt, dus een lijk is snel gevonden.’

Cocaïnesnuivers

’Bromvliegen kunnen binnen een uur eitjes leggen op een lijk, vooral in de lichaamsholten. Onder ideale omstandigheden ruiken ze een lijk over zestig kilometer afstand. Het gaat in Nederland meestal om twee soorten bromvliegen, de blauwzwarte Calliphora en de groene Lucilia. Lucilia legt alleen overdag eieren, liefst in de zon. Als ik een lijk krijg, en ik zie pas uit het ei gekomen larven van Lucilia, dan weet ik: het lijk is hoogstens 18 uur oud. Want de eieren worden niet ’s nachts afgezet.

Omgevingsfactoren bepalen mede de snelheid van de metamorfose. Temperatuur is heel belangrijk, maar ook de bodemgesteldheid, bewolking of zonlicht, en vochtigheidsgraad. Ik wil altijd zoveel mogelijk weten. Ik vraag bijvoorbeeld altijd een weerrapport op van de omgeving van het PD. Maar ook andere dingen: was de persoon een drugsgebruiker bijvoorbeeld? Want het is bekend dat de ontwikkeling van bromvliegen veel sneller gaat in de neusholten van cocaïnesnuivers. Waarom dat zo is weten we trouwens niet, het is een ervaringsfeit, maar je moet dus op je hoede zijn.

Met warm weer wordt een lijk binnen twee weken opgegeten door de maden. Het langste duurt het om huid en skelet te verteren. Die laatste fase, daarin zie je vaak spektorren, museumkevers en kleermotten. Spektorren eten droog vlees, museumkevers eten andere insecten, en kleermotten eten haren en huid.

Coffinflies

’Begraven lijken, dat is een ander verhaal! Dan zijn de vliegjes van de familie Phoridae belangrijk. In het Engels heten ze coffinflies. Ze zijn nog kleiner dan fruitvliegen en kunnen tientallen centimeters graven naar een lijk, om daar hun eieren af te zetten.Vooral op zanderige gronden komen ze diep. Er zijn een paar soorten die taxonomisch moeilijk te onderscheiden zijn, maar het is ook niet zo belangrijk welke soort het precies is. Als je veel Phoridae vindt, is het lijk begraven geweest.

Het is ook belangrijk om te weten of het lijk werd verplaatst. Bijvoorbeeld bij het geval van de hulpkoster in Amsterdam. Dat was een gevoelige zaak, die man had net 28 jaar doorgebracht in tbs-klinieken wegens een zedendelict. Vlak na zijn vrijlating werd hij verdacht van de moord op een geestelijk gehandicapte vrouw, maar hij was vrijgesproken wegens gebrek aan bewijs. Het OM ging in hoger beroep, en de advocaat-generaal stuurde mij het sectierapport.

Toen ik dat doorlas, dacht ik, dat is vreemd. Ze is gevonden aan de rand van een plas, geen verdrinking, en ze had toch slechts enkele eieren in het haar, je verwacht in de zomer dan veel meer. Daarbij was het lijk in vergevorderde staat, normaal vind je dan veel maden. Ik zei dus tegen de patholoog: “Joh, dat kan niet, zo weinig eieren. Kijk eens of het lijk op een of andere manier afgeschermd heeft gelegen.” Want dan krijg je vertraging van de normale successie op het lijk. Bij de reconstructie hebben twee getuigen toen verklaard dat ze de verdachte met een vuilcontainer hadden zien lopen. Vervolgens werden DNA-sporen in de container aangetroffen. De man is veroordeeld in hoger beroep.’