Maandag 9 mei 2016 beweegt er tussen 13:12 uur en 20:41 uur een klein zwart stipje over de zon: het silhouet van de planeet Mercurius. Bij veel sterrenwachten in het land is deze overgang te volgen. Deze gebeurtenis is redelijk uniek want het komt ongeveer 14 keer per eeuw voor, de vorige was op 8 en 9 november 2006. De overgang is overigens niet te zien met enkel een eclipsbrilletje, daarvoor is Mercurius ‘te klein’. Je hebt dus een telescoop nodig. Let er op dat je de juiste voorzorgsmaatregelen neemt! Met of zonder kijker is het waarnemen van de zon zonder speciale bescherming zeer gevaarlijk voor het oog!
Een Mercuriusovergang is niet heel spectaculair, maar wel bijzonder en relatief zeldzaam. Het verschijnsel doet zich ongeveer 14 keer per eeuw voor. Om het te kunnen zien, moet de zon wél boven de horizon staan. De laatste keer dat een Mercuriusovergang vanuit Nederland te zien was, was op 7 mei 2003. Kennislink verzorgde toen een live webcast van het verschijnsel. De overgang van woensdag 8 november 2006 vond bij ons helaas plaats na zonsondergang, zodat we moesten verwijzen naar webcasts van anderen.
Mercurius trekt voor de zon langs in deze opname van de satelliet SOHO. bron: SOHO / NASA / ESA. Klik op de afbeelding voor een grotere versie.
Pas de volgende Mercuriusovergang, op 9 mei 2016, is weer vanuit Nederland en België te zien. Voor die tijd is bij ons ook een deel van een nog zeldzamere overgang van de planeet Venus voor de zon te zien. Venus draait net als Mercurius dichter dan de aarde rond de zon en steekt op 6 juni 2012 als een grote donkere stip tegen de zon af.
Mercurius trekt voor de zon langs in deze opname van de satelliet SOHO. bron: SOHO / NASA / ESA. Klik op de afbeelding voor een grotere versie.
Live webcasts
- Transit of mercury 2006 (Kitt Peak, VS)
- Mercury Transit Hawaiian Style (Hawaii)
- 2006 Transit of Mercury (Kochi, Japan)
Mercurius voor de zonneschijf in 2003, gefotografeerd met de 1-meter zonnetelescoop (SST) van Zweedse Koninklijke Academie van Wetenschappen op de Canarische Eilanden. Klik op de afbeelding voor een andere versie.
De overtocht van Mercurius over de zonneschijf begon op 8 november, om 20.12 uur Nederlandse en Belgische tijd. Toen werd een piepkleine indeuking aan de zonsrand zichtbaar. Het duurde bijna twee minuten voordat de planeet in zijn geheel als een zwart stipje tegen de zon afstak. Hierna trok de planeet in iets minder dan vijf uur van de zuidoostelijke naar de westelijke zonsrand. Op donderdag 9 november om 01.08 uur raakte Mercurius de zonsrand weer. Het duurde opnieuw bijna twee minuten voordat de zwarte stip van de planeet geheel was verdwenen.
De schaduw van Mercurius viel maar vijf uur lang op de aarde. Sommige gebieden – zoals Europa en Afrika – krijgen de overgang daarom niet te zien; het was bij ons nacht tijdens de gebeurtenis. Hier is te zien waar de Mercuriusovergang wel zichtbaar was.
Omdat de overgang ook te volgen is door zonnesatellieten, verzorgde de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA ook beelden vanuit de ruimte. De beelden komen van de satellieten TRACE en SOHO: TRACE draait in een baan om de aarde en SOHO is een zonsverkenner die zich op 1,5 miljoen km afstand tussen de aarde en de zon bevindt. In de ruimte hebben deze met telescopen en andere instrumenten uitgeruste satellieten uiteraard geen enkele last van bewolking!
Meer weten?
- Science@NASA: 2006 Transit of Mercury (Engels)
- 2006 Transit of Mercury (Engels)
- Transit of Mercury Nov. 8 (Engels)
- Mercury Transit – Watching our Solar System at Work (Engels)
- Hot Shots from SOHO: The 2003 Mercury Transit (Engels)
- Mercury Transit – May 7th 2003 (Engels)
- Een stipje voor de zon (Kennislinkartikel)
- Venus voor de zon (Kennislinkartikel)