Meningitis is een levensgevaarlijke ontsteking van de vliezen die de hersenen en het ruggenmerg omgeven. Slachtoffers kunnen binnen een week sterven maar diegenen die niet direct doodgaan kunnen doof worden of een beroerte krijgen. De bacteriële vorm van de ziekte wordt meestal veroorzaakt door de meningokok bacterie ( Meningococcus meningitis). Deze vorm is de enige die vanwege zijn besmettelijkheid epidemieën veroorzaakt. Uitbraken van hersenvliesontsteking ook wel nekkramp genoemd komen wereldwijd voor maar het meest in de Sahel, in het half-droge gebied van de sub-Sahara.

“Uitbraken van Meningitis vindt plaats na een periode zonder regen wanneer de lucht droog is en vol zit met een heleboel stof”, legt wetenschapper Isabelle Jeanne uit van het onderzoekscentrum CERMES dat in Niger gehuisvest is. Haar onderzoek is een samenwerkingverband met het Epidemio project van de Europese Ruimtevaartorganisatie ESA.“Het precieze verband tussen de storm en de uitbraken snappen we nog niet. Maar met behulp van de satellieten kunnen we nauwkeurig van week tot week de ontwikkeling van de stofstormen in kaart brengen. Zo begrijpen we beter welke weersomstandigheden aan de basis staan van het begin van een epidemie.”

De meeste slachtoffers van Meningitis vallen onder kinderen en jong volwassenen. De 18 landen die de Sahel omvatten hebben een slechte Gezondheidszorg met te weinig medicijnen waardoor er zoveel doden vallen. Zonder behandeling sterft 70% terwijl met een antibioticakuur dat aantal teruggebracht kan worden naar één op tien.

Onderzoekers bestuderen nu de hypothese dat het droge seizoen in de Sahel – wanneer de lucht gevuld is met stof zo fijn als talkpoeder – de 300 miljoen bewoners van dit gebied kwetsbaar maken voor een meningokok infectie. Het zijn niet de stofstormen die de bacterie verspreiden maar de mensen besmetten zelf elkaar. Een kwart van de bevolking draagt de bacterie bij zich in neus en keel zonder er ziek van te worden. Pas als de bacterie in de bloedbaan terecht komt wordt het een potentiële killer. Jeanne legt uit: "het is niet de droge stof die de bacterie direct verspreid. Waarschijnlijk veroorzaakt het stof een irritatie van de slijmvliezen waardoor deze afweerbarrière minder goed werkt en de Meningokok meer kans heeft om een infectie te veroorzaken. We zien dat de epidemieën beginnen af te nemen zodra de eerste regenbuien vallen en de lucht weer schoon.

Vaccineren is mogelijk om de sterfte tegen te gaan zijn er ook antibioticakuren. Maar omdat er zo weinig medicijnen voor handen zijn is het meer dan handig als we met behulp van de satellietbeelden het tijdstip en de plaats kunnen voorspellen van de volgende nieuwe meningokok uitbraak. Vandaar dat ESA de onderzoekers wekelijks voorziet van ‘stofkaarten’ van de Sahel die als een waarschuwingssysteem moeten werken. De stofkaarten worden samengesteld met infraroodbeelden die dagelijks door weersatellieten van de ESA worden gemaakt.

Jeanne merkt op dat de stofkaarten erg van pas komen. “Gelukkig voor de inwoners hebben er dit jaar nog geen uitbraken plaatsgevonden, dus we kunnen nog geen echte verbanden leggen. Vandaar dat we de van plan zijn om stofkaarten van de afgelopen 10 jaar te vergelijken met gegevens van Meningokok-epidemieën die we zelf hebben verzameld in die tijd”. Op die manier kunnen we de onderzoekers bekijken of er werkelijk een verband is tussen de stofstormen en uitbraken van hersenvliesontsteking.