Voor sommigen is meditatie een spirituele of religieuze ervaring. Kun je zo’n fenomeen wel op een wetenschappelijke manier bestuderen? Prof.dr. Lisa Cheng, mede-oprichter van het LIBC en initiatiefnemer van het symposium, kan zich de scepsis voorstellen. “Boeddhisme en meditatie zijn van oudsher omgeven door mysterie.’ Maar ongrijpbaar voor de wetenschap? Cheng denkt van niet. "Ons symposium zal het tegendeel bewijzen.”
Meditatie meetbaar in de hersenen
Daarmee doelt Cheng op recent onderzoek van Antonino Raffone (Universiteit van Rome) en Heleen Slagter (Universiteit van Wisconsin). Onafhankelijk van elkaar maakten zij de effecten van meditatie meetbaar in de hersenen. Raffone onderzocht boeddhistische monniken en kwam tot de conclusie dat bepaalde vormen van meditatie tot een blijvende reorganisatie van hersenactiviteit leiden.
Zijn Amerikaanse collega Heleen Slagter ontdekte dat mensen na drie maanden van meditatie makkelijker hun aandacht konden verdelen over prikkels uit hun omgeving. Dat verschil was ook zichtbaar in EEG-scans. Mensen kregen door het mediteren meer controle over de beperkte capaciteit van hun hersenen, concludeert de onderzoekster. Raffone en Slagter presenteerden hun bevindingen tijdens het symposium.
Hersenonderzoek staat niet los van de geesteswetenschap
Juist omdat meditatie in de beleving van veel mensen zo’n traditioneel onderwerp is, koos Cheng het als thema voor het eerste symposium van het moderne, vooruitstrevende LIBC. Onderzoek naar de werking van de hersenen staat niet los van de geesteswetenschappen, wil zij maar zeggen. “Toen ik voor het eerst naar Leiden kwam, viel het mij op dat er grote barrières tussen verschillende disciplines bestonden”, vertelt Cheng. “Met de oprichting van het LIBC in 2005 hebben we die barrières willen slechten.”
Scepsis: werkt het nou echt, en zo ja: hoe?
Jonathan Silk, boeddholoog, plaatste het onderwerp van het symposium in een historisch perspectief. Meditatie blijkt inderdaad gerelateerd aan het boeddhisme, maar niet zo nauw als veel mensen denken. “Sommige boeddhisten mediteren, maar meditatie is geen centraal aspect van de meeste boeddhistische praktijken. Het is eerder een moderne, westerse interpretatie van het boeddhisme.” Neuropsychologisch onderzoek is onbekend terrein voor Silk. Hij was nieuwsgierig naar de onderzoeksbevindingen van de gastsprekers. Sceptisch is hij ook: “Het lijkt me moeilijk om onomstotelijk te bewijzen dat er een relatie is tussen elektrische activiteit in het brein en mentale processen.”
Makkelijk is dat niet, erkent psycholoog Lorenza Colzato. Toch gelooft zij dat hersenonderzoek ons meer inzicht kan geven in de werking van mentale processen zoals meditatie. Colzato werkte eerder als therapeut met terminale HIV-patiënten. 80% van de patiënten werd rustiger van meditatie. Colzato: “Als therapeut zag ik dat meditatie werkt. Als wetenschapper wil ik begrijpen hoe dat kan.”
Op weg naar boeddhisten in Taiwan
Colzato doet sinds kort zelf ook onderzoek naar het effect van religie op cognitieve processen. Op dit moment is de winnares van de belangrijke Veni-subsidie bezig een samenwerkingsverband met de Universiteit van Taipei (Taiwan) op te zetten. Daar wil ze de visuele waarneming van boeddhisten vergelijken met die van taoïsten, confucianisten en atheïsten. Colzato verwacht dat boeddhisten in hun perceptie van de wereld meer op het grotere geheel gericht zijn dan atheïsten en dan mensen met een ander geloof. Dergelijke verschillen zijn mogelijk terug te voeren tot verschillen in hersenactiviteit.
Colzato is, net als mede-organisator Lisa Cheng, een groot voorstander van interdisciplinair onderzoek. “Meditatie heeft zo’n lange voorgeschiedenis, als psycholoog moet je daar iets van weten als je er zinvolle uitspraken over wil doen.” Jonathan Silk onderschrijft het belang van een historisch besef: “Het is belangrijk om te begrijpen waar we het precies over hebben wanneer we over meditatie praten.”
Lees meer over hersenen & gedrag en meditatie op Kennislink: Met de handen gevouwen (Kennislinkartikel) Mindful van je stress af (Kennislinkartikel)