Je leest:

Meditatie verandert het brein

Meditatie verandert het brein

Herhaaldelijk mediteren leidt tot blijvende veranderingen in de activiteit van de hersenen

Auteur: | 8 mei 2009

Meditatie vaag en zweverig? Sommige neurowetenschappers denken daar anders over: meditatie heeft meetbare effecten op het brein. Eind maart presenteerden zij hun bevindingen op het symposium ‘Imag(in)ing the Buddhist Brain’, georganiseerd door het Leiden Institute for Brain and Cognition (LIBC).

Ook spirituele ervaringen kun je wetenschappelijk bestuderen.

Voor sommigen is meditatie een spirituele of religieuze ervaring. Kun je zo’n fenomeen wel op een wetenschappelijke manier bestuderen? Prof.dr. Lisa Cheng, mede-oprichter van het LIBC en initiatiefnemer van het symposium, kan zich de scepsis voorstellen. “Boeddhisme en meditatie zijn van oudsher omgeven door mysterie.’ Maar ongrijpbaar voor de wetenschap? Cheng denkt van niet. "Ons symposium zal het tegendeel bewijzen.”

Meditatie meetbaar in de hersenen

Daarmee doelt Cheng op recent onderzoek van Antonino Raffone (Universiteit van Rome) en Heleen Slagter (Universiteit van Wisconsin). Onafhankelijk van elkaar maakten zij de effecten van meditatie meetbaar in de hersenen. Raffone onderzocht boeddhistische monniken en kwam tot de conclusie dat bepaalde vormen van meditatie tot een blijvende reorganisatie van hersenactiviteit leiden.

Herhaaldelijk mediteren leidt tot blijvende veranderingen in de activiteit van de hersenen. (Deze afbeelding komt uit de paper van Slagter en collega’s: Mental training affects distribution of limited brain resources.)
Heleen Slagter (Universiteit van Wisconsin)

Zijn Amerikaanse collega Heleen Slagter ontdekte dat mensen na drie maanden van meditatie makkelijker hun aandacht konden verdelen over prikkels uit hun omgeving. Dat verschil was ook zichtbaar in EEG-scans. Mensen kregen door het mediteren meer controle over de beperkte capaciteit van hun hersenen, concludeert de onderzoekster. Raffone en Slagter presenteerden hun bevindingen tijdens het symposium.

Hersenonderzoek staat niet los van de geesteswetenschap

Juist omdat meditatie in de beleving van veel mensen zo’n traditioneel onderwerp is, koos Cheng het als thema voor het eerste symposium van het moderne, vooruitstrevende LIBC. Onderzoek naar de werking van de hersenen staat niet los van de geesteswetenschappen, wil zij maar zeggen. “Toen ik voor het eerst naar Leiden kwam, viel het mij op dat er grote barrières tussen verschillende disciplines bestonden”, vertelt Cheng. “Met de oprichting van het LIBC in 2005 hebben we die barrières willen slechten.”

Het LIBC is een interfacultair instituut waar wetenschappers uit verschillende disciplines samenkomen om via het brein meer over de mens te weten te komen. Het interfacultaire karakter van het LIBC is ook af te zien aan de organisatie van het symposium: Cheng (op de foto in het midden), van huis uit linguïst, kreeg medewerking van prof.dr. Jonathan Silk (links), hoogleraar talen en culturen van India en Tibet, en van dr. Lorenza Colzato (rechts), cognitief psycholoog.
Universiteit Leiden

Scepsis: werkt het nou echt, en zo ja: hoe?

Jonathan Silk, boeddholoog, plaatste het onderwerp van het symposium in een historisch perspectief. Meditatie blijkt inderdaad gerelateerd aan het boeddhisme, maar niet zo nauw als veel mensen denken. “Sommige boeddhisten mediteren, maar meditatie is geen centraal aspect van de meeste boeddhistische praktijken. Het is eerder een moderne, westerse interpretatie van het boeddhisme.” Neuropsychologisch onderzoek is onbekend terrein voor Silk. Hij was nieuwsgierig naar de onderzoeksbevindingen van de gastsprekers. Sceptisch is hij ook: “Het lijkt me moeilijk om onomstotelijk te bewijzen dat er een relatie is tussen elektrische activiteit in het brein en mentale processen.”

In haar praktijk werkt het, zegt Calzato. Maar het effect van meditatie wetenschappelijk bewijzen, is wat anders.

Makkelijk is dat niet, erkent psycholoog Lorenza Colzato. Toch gelooft zij dat hersenonderzoek ons meer inzicht kan geven in de werking van mentale processen zoals meditatie. Colzato werkte eerder als therapeut met terminale HIV-patiënten. 80% van de patiënten werd rustiger van meditatie. Colzato: “Als therapeut zag ik dat meditatie werkt. Als wetenschapper wil ik begrijpen hoe dat kan.”

Op weg naar boeddhisten in Taiwan

Colzato doet sinds kort zelf ook onderzoek naar het effect van religie op cognitieve processen. Op dit moment is de winnares van de belangrijke Veni-subsidie bezig een samenwerkingsverband met de Universiteit van Taipei (Taiwan) op te zetten. Daar wil ze de visuele waarneming van boeddhisten vergelijken met die van taoïsten, confucianisten en atheïsten. Colzato verwacht dat boeddhisten in hun perceptie van de wereld meer op het grotere geheel gericht zijn dan atheïsten en dan mensen met een ander geloof. Dergelijke verschillen zijn mogelijk terug te voeren tot verschillen in hersenactiviteit.

Colzato is, net als mede-organisator Lisa Cheng, een groot voorstander van interdisciplinair onderzoek. “Meditatie heeft zo’n lange voorgeschiedenis, als psycholoog moet je daar iets van weten als je er zinvolle uitspraken over wil doen.” Jonathan Silk onderschrijft het belang van een historisch besef: “Het is belangrijk om te begrijpen waar we het precies over hebben wanneer we over meditatie praten.”

Kruisbestuiving Volgens Lisa Cheng valt het symposium samen met een groeiende belangstelling binnen de Universiteit voor kruisbestuiving tussen wetenschappen. Ook onder studenten voelt Cheng de behoefte aan interdisciplinaire verdieping. De komst van een minor Brain & Cognition in september 2009 moet die ontwikkeling verder stimuleren. Cheng: “Het is mijn droom dat de traditionele barrières tussen verschillende disciplines steeds verder vervagen. Onderwerpen zoals meditatie zijn veel te complex om enkel vanuit één invalshoek te onderzoeken.”

Lees meer over hersenen & gedrag en meditatie op Kennislink: Met de handen gevouwen (Kennislinkartikel) Mindful van je stress af (Kennislinkartikel)

Dit artikel is een publicatie van Universiteit Leiden.
© Universiteit Leiden, alle rechten voorbehouden
Dit artikel publiceerde NEMO Kennislink op 08 mei 2009
NEMO Kennislink nieuwsbrief
Ontvang elke week onze nieuwsbrief met het laatste nieuws uit de wetenschap.