Bijna 300.000 jaar lang waren de Neanderthalers heer en meester in grote delen van Europa en Azië. Totdat hun dominante positie zo’n 30.000 jaar geleden in relatief korte tijd werd overgenomen door de uit Afrika afkomstige Homo sapiens, waar ook de moderne mens een variant van is. Hoe de Neanderthalers zo plotseling konden verdwijnen is echter nog altijd een van de grote vragen uit de evolutiegeschiedenis van de menselijke soort.
Volgens emeritus professor Paul Mellars en promovenda Jennifer French – beiden verbonden aan de Universiteit van Cambridge – werden de Neanderthalers rond de tijd van hun plotselinge verdwijning geconfronteerd met een ongekende massa-immigratie van Homo sapiens in hun leefgebieden.
Uit uitgebreid statistisch onderzoek naar archeologische vondsten in de Zuid-Franse streek Perigord – een gebied waar vele overblijfselen van zowel Homo sapiens als Neanderthalers zijn gevonden – blijkt dat er binnen korte tijd zeker tien keer zoveel nieuwkomers binnenkwamen als dat er Neanderthalers waren.
De analyses van Mellars en French tonen aan dat zowel het aantal plaatsen waar Homo sapiens leefden als de omvang ervan in de periode vanaf 40.000 jaar geleden abrupt toenamen. Ook zijn er grote hoeveelheden stenen werktuigen gevonden, daterend uit dezelfde periode. Volgens de onderzoekers wijst dat erop dat de Homo sapiens zich in korte tijd in grotere en hechtere sociale verbanden gingen vestigden.
De Neanderthalers, die het gebied van oudsher bevolkten, waren al snel in de minderheid. Er ontstonden conflicten over de gebieden waar het meeste voedsel en brandstof te vinden was. Gezien de hogere mate van sociale controle en het numerieke voordeel van hun nieuwe concurrenten moesten de Neanderthalers de meest leefbare gebieden al snel opgeven. Zij werden gedwongen zich terug te trekken in onherbergzame streken, waar ze niet in staat waren zichzelf te handhaven. Binnen enkele duizenden jaren was het dan ook gedaan met deze menssoort.
Superieure technieken
Het onderzoek van Mellars en French wijst er ook op dat de Homo sapiens over superieure jachttechnieken en hulpmiddelen beschikten. Zo zijn er speren aangetroffen die aanzienlijk langer en scherper waren dan de speren die de Neanderthalers gebruikten.
Daarnaast hadden Homo sapiens geavanceerdere methoden ontwikkeld om voedsel te verwerken en op te slaan tijdens lange, strenge winters. Er zijn zelfs sporen gevonden die aantonen dat groepen Homo sapiens in staat waren handel te drijven met andere, verwante groepen om zodoende overtollig voedsel te ruilen voor schaarse producten.
“Dankzij deze technologische en sociale innovaties konden de Homo sapiens zich in veel grotere aantallen vestigen en handhaven in Europa dan de Neanderthalers”, aldus professor Mellar.
In hoeverre de Homo sapiens werkelijk een verder ontwikkeld brein hadden dan de Neanderthalers staat nog ter discussie. Wel doken er rond 40.000 jaar geleden vrij plotseling complexe kunstvoorwerpen op, zoals beschilderde stenen, kralen en grottekeningen. Ook zijn er symbolen gevonden op stenen en ivoren gereedschappen. Deze wijzen mogelijk op een primitieve vorm van schriftelijke communicatie.
Zie ook:
- De dood van de Neanderthaler in Europa (Kennislinkartikel)
- Neanderthalers waren niet dom (Kennislinkartikel)
- Seks tussen mens en Neanderthaler (Kennislinkartikel)
- Ook Neanderthaler had grote hersenen (Kennislinkartikel)
- Krijn, de eerste Nederlandse Neanderthaler (Kennislinkartikel)
- Evolutiedossier (Kennislinkdossier)
- De evolutie van de mens (Kennislinkartikel)