Scheffer is vooral verrast door de toekenning van de Spinozapremie. Het onderzoek van de ecoloog is niet gericht op kleine deeltjes, wat je tegenwoordig veel ziet, maar juist op het grote geheel. Want van de stabiliteit van complexe systemen (ecosystemen, maar ook het klimaatsysteem en zelfs onze eigen samenleving) weten we verrassend weinig, terwijl we er wel volledig van afhankelijk zijn.

Uit de hand gelopen

Het onderzoek van Scheffer begon in slootjes, plassen en meren en is volgens eigen zeggen ‘een beetje uit de hand gelopen’. Zo zag hij in verschillende systemen waar lange tijd geen verandering had plaatsgevonden een radicale omslag. Een goed voorbeeld is de plotselinge geboorte van de Sahara in het klimaatsysteem. Een radicale omslag heeft te maken met een kantelpunt waardoor ineens alles gaat schuiven.

Marten Scheffer (1958) studeerde ecologie aan de Universiteit Utrecht, waar hij in 1992 cum laude promoveerde. Hij vervulde verschillende onderzoeksposities voordat hij in 1998 hoofd van de afdeling aquatische ecologie en waterkwaliteitsbeheer aan de Wageningen Universiteit werd. Daarnaast is Scheffer medeoprichter en bestuurslid van twee nieuwe internationale instituten voor interdisciplinair onderzoek: het Europese instituut ‘Para Limes’ en het South American Institute for Resilience and Sustainability Studies.

In het lab van Scheffer wordt gewerkt met simulatiemodellen van complexe systemen, maar ook met levende complexe systemen (die zich in een intensive-care achtige situatie bevinden, omdat er alleen iets verandert wanneer onderzoekers aan de knoppen draaien). Uiteindelijk is het de bedoeling om de stap naar buiten te maken. Als je het kantelpunt van een systeemn kent, kun je twee dingen doen: een catastrofale omslag voorkomen of het systeem juist een laatste duwtje over het kantelpunt heen geven.

Tipje van de sluier

Uit het juryrapport van de Spinozacommissie blijkt dat Scheffer een invloedrijk, maar bovenal verrassend en inspirerend wetenschapper is. De breedte van zijn onderzoek is bijzonder. Hij weet elke keer de grenzen tussen verschillende wetenschapsgebieden te overschreiden en te verleggen. Daarnaast weet Scheffer complexe zaken op een eenvoudige manier uit te leggen, waardoor hij als docent alom wordt gewaardeerd.

De commissie wacht in prettige spanning af wat de aquatisch ecoloog met zijn geldprijs gaat doen. Scheffer verheugt zich erop de volgende zinnen uit een kinderboek van Toon Tellegen in praktijk te brengen: “Ik ga iets bedenken wat ik nog nooit bedacht heb. Ik ben benieuwd wat dat zal zijn”. Een tipje van de sluier wil hij wel oplichten. Scheffer vermoedt dat er universele signalen bestaan die omslagpunten in complexe systemen kunnen voorspellen.

Meer over complexe systemen

Ecosystemen kunnen omklappen (Kennislinkartikel van Bionieuws) Meer van hetzelfde (Kennislinkartikel van Bionieuws)

Zie ook

Website van de onderzoeksgroep van Marten Scheffer (Engels) Kennislinkbericht over de Spinozapremies van 2009