Antwerpen en Rotterdam komen regelmatig in het nieuws als steden waar een deel van de autochtone bevolking moeite heeft met buitenlanders. Weinig is bekend over hoe de buitenlanders zich in die steden voelen. We vroegen daarom ruim 300 Marokkanen in Antwerpen, Brussel, Luik en Rotterdam naar hun ervaringen. De resultaten zijn verrassend: Marokkanen in Antwerpen en Rotterdam zijn tevredener met hun leven dan Marokkanen in de Franstalige steden Luik en Brussel.

Nederlands helpt Marokkanen om gelukkig te zijn

In Rotterdam en Antwerpen scoorden de Marokkanen hoger op welbevinden dan in Brussel en Luik. Hoe valt dit te verklaren? Het kon natuurlijk zijn dat Marokkanen zich in de Franstalige steden meer gediscrimineerd voelden door de lokale bevolking. Uit het onderzoek blijkt echter dat Marokkanen in alle steden een even grote mate van discriminatie ervaren.

Er zijn duidelijke verschillen tussen de ervaringen van Marokkanen in Nederlandstalige en Franstalige steden. Marokkanen in Rotterdam en Antwerpen kijken anders aan tegen de lokale bevolking dan in Brussel en Luik. In Antwerpen en Rotterdam willen ze heel graag integreren. Dat wil zeggen dat ze hun eigen cultuur willen behouden, maar contact met de autochtone bevolking erg belangrijk vinden. Ze willen niet zo worden zoals de lokale bevolking (assimilatie), zich daar zeker niet van afzonderen (separatie) en al helemaal niet bij geen van beide groepen horen (marginalisatie). De Marokkanen in de Franstalige steden daarentegen, hebben niet zo’n sterke voorkeur voor integratie. Vergeleken met de Marokkanen in Nederlandstalige steden vinden zij het minder erg zich aan te passen, zich af te zonderen, of om niet bij een van beide groepen te horen.

In de steden waar de Marokkanen het meest gelukkig zijn (de Nederlandstalige), ervaren ze een grotere afstand tot de lokale bevolking dan in de Franstalige steden. Dit is vreemd. Eigenlijk hadden we verwacht dat de Marokkanen zich juist in de Franstalige steden gelukkiger zouden voelen. Omdat Frans een belangrijke taal is in Marokko verwachtten we dat de Marokkanen in Luik zich gemakkelijker zouden kunnen aanpassen aan de lokale bevolking en er beter aan toe zouden zijn dan in Antwerpen. Van Brussel hadden we het meeste verwacht. Omdat Brussel een zeer internationale en multiculturele stad is met naast het Frans en Nederlands als officiële talen het Engels als de belangrijke internationale taal, dachten we dat Marokkanen zich juist in deze multiculturele stad op hun gemak zouden voelen.

Geheel anders dan verwacht, maakt het voor het wel en wee van Marokkanen niet veel uit of ze in Nederland of België wonen. Volgens Geert Hofstede, een bekend onderzoeker op het gebied van nationale culturen, staan de Belgische cultuurgemeenschappen in een aantal aspecten dichter bij de Marokkaanse cultuur dan de Nederlandse. Belgen en Marokkanen zijn volgens hem bijvoorbeeld meer hiërarchisch ingesteld. Daarom dachten we dat Marokkanen zich beter thuis zouden voelen in België dan in Nederland. Een vergelijking van de Nederlandstalige steden Antwerpen en Rotterdam laat echter zien dat de invloed van het land op het wel en wee van deze immigranten niet groot is.

Reden tot optimisme

Zoals verwacht, ervaren Marokkanen in Franstalige steden een grotere gelijkenis met hun eigen cultuur dan in de Nederlandstalige steden. Dit zorgt er echter niet voor dat zij zich gelukkiger voelen. Juist in deze Nederlandstalige steden, waar de Marokkanen hun eigen cultuur blijven koesteren, voelen ze zich prettiger. Het lijkt wel of ze in de Franstalige steden Brussel en Luik minder gelukkig zijn omdat ze zo hun best doen om te assimileren, maar daar niet in slagen. Ze worden nooit ‘echte’ Belgen. In Antwerpen en Rotterdam daarentegen raken de Marokkanen minder snel teleurgesteld omdat ze minder vaak proberen te assimileren. De combinatie van contact met de lokalen en behoud van eigen identiteit houdt ze redelijk gelukkig.

De verschillen in reacties tussen de twee ‘Noordelijke’ Nederlandstalige steden en de twee ‘Zuidelijke’ Franstalige steden kunnen ook versterkt zijn door verschillen in immigratiebeleid. In de Franstalige steden heeft het Franse centralistische en op assimilatie gerichte model meer invloed. In Antwerpen en Rotterdam, daarentegen, is het Noordwest-Europese multiculturele model sterker aanwezig.

Bron: Lubbers, H. (2006). De acculturatie-attitudes en het welbevinden van Marokkaanse Nederlanders en Marokkaanse Belgen: een vergelijkende studie. Rijksuniversiteit Groningen: doctoraal these.

Jan Pieter van Oudenhoven is hoogleraar cross-culturele psychologie aan de Rijksuniversiteit van Groningen. Hij verricht onderzoek naar relaties tussen culturen, vooral tussen immigranten en de gastsamenleving. Hilda Lubbers is als onderzoeker verbonden aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zij doet onderzoek naar interculturele communicatie in het openbaar vervoer.