De vakantietijd is aangebroken. Miljoenen mensen verplaatsen zich op dit moment over de aarde op zoek naar avontuur, cultuur en zon. Maar lang niet iedereen reist voor zijn plezier. Sommigen reizen met religieuze motieven, bijvoorbeeld naar een bedevaartsoord.

De Heilige Maagd Maria is één van de meest populaire heiligen. Onder katholieken is Maria bedevaartsbestemming nummer één. Zij is drie keer zo populair als haar zoon Jezus en andere mannelijke heiligen. De meerderheid van de bezoekers is ook vrouw. Toch zijn het niet alleen katholieke vrouwen die de Heilige Maagd bezoeken.

Ook moslima’s vereren Maria en bezoeken Maria-heiligdommen. Vaak hebben katholieken en moslims dezelfde beweegredenen om Maria op te zoeken. Terwijl ‘het christendom’ en ‘de islam’ steeds vaker tegenover elkaar lijken te staan, hebben deze Maria-vereersters weinig problemen met het delen van hun heilige. Dat blijkt uit onderzoek van antropologen Willy Jansen (hoogleraar Gender Studies aan de Radboud Universiteit Nijmegen) en Meike Kühl (MA-student aan de Universiteit Utrecht). Zij bestudeerden moslima’s in Duitsland, Turkije en Portugal die Maria-heiligdommen bezoeken.

Maria in Turkije

Vlakbij de Turkse plaats Selçuk ligt het Huis van Moeder Maria ( Meryemana Evi in Turks). Sinds 1892 is dit een officieel katholiek bedevaartsoord, omdat een Duitse non op deze plek droomde hoe Johannes hier een huis voor Maria bouwde. De plek wordt vooral bezocht door schaarsgeklede christelijke toeristen die hun strandvakantie onderbreken voor een cultureel-religieus uitje. Toch bezoeken moslims de plek ook regelmatig, schrijven de antropologen.

Willy Jansen reisde twee keer af naar Meryemana en sprak met moslims die bij het heiligdom bidden, een kaarsje branden of gewijd water halen. Zo zegt Meral, een Turkse moslima: “Wij gaan er regelmatig heen, veel Turken doen dat. Vooral het heilige water is goed. Mijn vader had op 19 maart 2000 een hartaanval. Wij zijn toen water van Meryemana gaan halen en hebben zijn hart hiermee gemasseerd. Daarna is hij volledig hersteld.” In haar werkplaats heeft Meral dan ook een gemengd assortiment religieuze voorwerpen: ‘Afbeeldingen van de Maagd hangen naast amuletten met de naam van Allah. Sommige souvenirs combineren het beeld van de Maagd van Mereyamana met de islamitische hand van Fatima’, schrijven Jansen en Kühl.

Zeventig keer in de Koran

Dat Meral prenten van Maria bezit, is niet zo gek. Maria komt namelijk vaak in de Koran en de Hadith (de uitspraken van Mohammed) voor. Terwijl Maria eigenlijk helemaal niet vaak wordt genoemd in de Bijbel, wordt er in de Koran wel zeventig keer naar haar verwezen. De onderzoekers: ‘De Koran beschrijft uitgebreid hoe God Maria helpt tijdens haar pijnlijke barensweeën. Hij zorgt ervoor dat Maria verse dadels en koel bronwater krijgt. Veel moslima’s zeggen deze verzen voor of tijdens hun eigen bevalling op, in de hoop op goddelijke bijstand.’

Meral en de andere geïnterviewde vrouwen maken geen verschil tussen een katholieke en een islamitische Maria. Voor hun is Maria vooral een machtige moeder die weet wat lijden is en het eigen lijden kan verlichten. ’Maria’s vrouwelijkheid maakt haar dichterbij en makkelijker te benaderen,’ aldus Jansen en Kühl.

Verzet tegen de priester/imam

Door een Maria-heiligdom te bezoeken, gaan moslima’s eigenlijk tegen de officiële doctrines van hun religie in. Net als in het christendom, is het vereren van iets of iemand anders dan God verboden binnen de islam. Het is afgoderij. Op het internet vonden de antropologen dan ook uitspraken van (orthodoxe) moslims die Maria-verering veroordeelden. Vaak zien priesters en imams, de officiële vertolkers van de religie, Maria-verering als een traditie van bijgelovige boerinnen en huisvrouwen.

‘De islamitische bezoekers van Maria-heiligdommen doen dat niet om de islamitische doctrines openlijk uit te dagen, maar zij zoeken genezing, troost of afleiding’, schrijven de wetenschappers. De bezoekers bemoeien zich niet met het publiek debat over religie en houden zich ook niet bezig met hoe je een goede moslim (of katholiek) moet zijn. Het onderzoek laat zien dat er een verschil is tussen de officiële religie en dat wat gelovigen zelf doen en denken. Juist in hun persoonlijke gedrag verzetten moslima’s zich tegen de heersende religieuze normen. Jansen en Kühl: ‘Hun ritueel gedrag, hun verhalen en hun gebruik van religieuze voorwerpen kunnen worden gezien als een vorm van integratie, en als een afwijzing van de tegenstellingen tussen moslims en christenen.’

Prof. dr. Willy Jansen en Meike Kuhl publiceerden dit onderzoek in het meest recente nummer van The European Journal of Women’s Studies (nr 15, 2008). Hun artikel heet ‘Shared Symbols: Muslims, Marian Pilgrimages and Gender.’