Dat schrijven zintuigwetenschapper Hirohito Kondo en zijn Japanse collega’s in het wetenschappelijke tijdschrift PNAS. De onderzoekers werpen daarmee een nieuw licht op het zogenaamde cocktailparty-effect, het fenomeen dat mensen hun luisteraandacht kunnen richten op één klank of gesprek, terwijl ze tegelijkertijd andere geluiden negeren. Selectief luisteren dus.
Een ander gevoel
Tot nu toe ging al het onderzoek naar het cocktailparty-effect puur om hoe snel en wanneer mensen patronen in een zee van geluidsruis herkennen. Wanneer bijvoorbeeld het geluidsbeeld verandert – iemand schraapt zijn keel, een derde persoon praat ineens mee, een deur opent – kost het weer even tijd om opnieuw onze aandacht te richten. Toen Kondo een tijdje terug hierover nadacht, zag hij dat een belangrijk ingrediënt tot nu toe ontbreekt: de draaiing van ons hoofd. Immers, wie zijn oren draait, verandert eveneens zijn geluidsbeeld.
Je kent dat gevoel misschien wel: terwijl je met iemand praat, draai je je hoofd en plotseling hoor je ineens de klok weer tikken, of de airconditioning ruisen. Wat Kondo wilde weten was dit: horen we nieuwe dingen omdat we ons hoofd draaien, of zorgt een verandering in ons geluidsbeeld ervoor dat we ineens aandachtiger gaan luisteren, en als gevolg daarvan ons hoofd draaien? Een kip-ei-kwestie waar wetenschappers als Kondo graag mee worstelen.
Robo-kop
Kondo besefte zich dat je geluiden, gehoor en hoofddraaiingen ieder apart moet bestuderen om uit te pluizen hoe ze elk de luisteraandacht beïnvloeden. Dat lukt niet bij mensen: de plek van je oren, je hoofd en de dingen die je hoort zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden.
Daar had de onderzoeker een typisch Japanse oplossing voor: een robot met een hoofd als een mens, inclusief de oren. Via die oren ontvangt de machine geluid met dezelfde akoestische eigenschappen als een mens.
Daarnaast kan de robot ook zijn hoofd draaien en dus de belevenis van een veranderend geluidsbeeld simuleren. Op een ingenieuze manier wist Kondo met de robot tien proefpersonen te testen op hoofddraai-versies van het cocktailparty-effect.
De robot en een van de proefpersonen werden elk in een identieke geluidsstudio gezet. Alleen in de robotstudio speelde Kondo verschillende lawaaierige geluidspatronen af waarin twee afwisselende tonen zaten verstopt. Vervolgens hoorden de proefpersonen in de identieke studio ernaast via een koptelefoon precies wat de robot ‘hoort’. Op een toetsenbord moesten ze aangeven of ze het geluid als een wilde stroom aan lawaai beleefden, of dat ze zich op één van de verborgen tonen wisten te concentreren (en dus het cocktailparty-effect uitvoerden).
Altijd een luisterreset
Als zowel de robot als de mensen hun hoofd stilhielden, bleken alle proefpersonen het cocktailparty-effect uit te voeren. Ze konden met gemak de twee tonen in het geluidsfragment van elkaar onderscheiden. Maar dat veranderde direct toen Kondo het robothoofd liet draaien. Nu hoorden de deelnemers – die hun hoofd wél stilhielden – een draaiend geluidsbeeld, en hadden ze meer moeite om de twee tonen als aparte beleving waar te nemen. Hun gehoor beleefde een reset: even hoorden ze alles tegelijk, maar na enkele seconden konden ze zich weer concentreren op de aparte tonen.
Tot Kondo’s grote verrassing bleken mensen exact hetzelfde te ervaren wanneer het robothoofd stil bleef, terwijl de mensen zelf hun hoofd draaiden. Dat is bijzonder, want het werkelijke geluid dat ze ontvingen veranderde niet. Dat betekent dat alleen al het gegeven dat je nek beweegt je brein stimuleert om helemaal opnieuw te beginnen met luisteren. Je beleeft dan eerst even al het geluid om je heen als één stroom, maar begint daarna opnieuw elke toon te ontfutselen. Met andere woorden: goed luisteren doe je niet alleen met je oren, maar ook met je nek.
Zie ook:
Kennislink over gehoor
Oeps: Onbekende tag `feed’ met attributen {"url"=>"https://www.nemokennislink.nl/kernwoorden/gehoor.atom", “max”=>"7", “detail”=>"minder"}