Het was warm op zaterdag 7 juli in de collegezaal Anatomie van het LUMC, maar de belangstelling voor het Barge Forum was niettemin groot. Jaarlijks wordt op deze openbare bijeenkomst een maatschappelijk relevant aspect van de fysische antropologie behandeld, ditmaal ‘leeftijdsbepaling bij alleenstaande minderjarige asielzoekers (AMA’s)’.
Het Barge Forum wordt georganiseerd door Barge’s Anthropologica, het centrum voor fysische antropologie van het LUMC dat genoemd is naar prof. dr. J.A.J. Barge (1884-1952). Deze hoogleraar gaf tijdens de bezetting colleges over rassenleer, waarin hij onder meer bewees dat er niet zoiets bestond als een joods of een Germaans (arisch) ras. Hij deed dat op een cruciaal moment: toen van hoogleraren een ariërverklaring verlangd werd, hetgeen zoals bekend uiteindelijk heeft geleid tot sluiting van de universiteit.
In zijn welkomstwoord haalde prof. dr. Willy Hijmans, een van Barge’s studenten van toen en initiatiefnemer tot de oprichting van de Stichting ter Financiering van Barge’s Anthropologica, deze geschiedenis aan. Na hem belichtte dr. George Maat, directeur van Barge’s Anthropologica, de technische kanten van leeftijdsbepaling aan de hand van röntgenonderzoek. Waarom leeftijdsbepaling nodig is, werd duidelijk door de voordracht van de burgemeester van Amsterdam, prof. dr. Job Cohen, die zich in zijn vorige functie als staatssecretaris met immigratie bezighield.
“We organiseren dit om ons werk publiekelijk onder de aandacht te brengen”, vertelt Maat achteraf. “Het Barge Forum gaat altijd over een hot item, waar ethische kanten aan zitten. We willen graag reacties uit de samenleving.” Maat geeft adviezen aan het ministerie van Justitie over de methode om leeftijd te bepalen. Ook doet hij contra-expertise als AMA’s het niet eens zijn met de uitkomst van de keuring door de radiologen van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND). “Ik zou nooit zelf keuringen doen. Maar met wat ik wel doe, wek ik soms ook verbazing bij mijn buitenlandse collega’s. Ik sprak er laatst een aantal op een congres, uit Duitsland en Scandinavische landen. Die hadden zelf geweigerd dit soort werk te doen, maar wilden wel van mij horen hoe het moest.”
Flinke individuele verschillen
Hoe je de leeftijdsbepaling moet doen, hangt af van de wensen van de overheid en van de wetgeving op dit punt, legde Maat in zijn voordracht uit. De methode draait om het vaststellen of in bepaalde gewrichtsuiteinden het bij de geboorte aanwezige kraakbeen al in botweefsel is omgezet. Daarbij groeien de gewrichtskapjes vast aan het bot. De omzetting van kraakbeen in botweefsel gebeurt in ieder gewricht op een ander tijdstip, in een vaste volgorde. Het sleutelbeen is het laatst aan de beurt. Hoewel de volgorde bij ieder mens gelijk is, zijn er flinke individuele verschillen in tempo.
Bij jongens gebeurt het in het polsgewricht op achttienjarige leeftijd, volgens de atlassen die radiologen gebruiken. Maar dat is een gemiddelde, waarschuwt Maat. “Het betekent dat bij de helft van de jongens op die leeftijd het gewrichtskapje al is vastgegroeid, bij de andere helft nog niet. Erg onhandig als juist bij achttien jaar de grens ligt. Die methode is dus verlaten.” Het sleutelbeen geeft betere mogelijkheden: de vroegste ‘rijpers’ zijn twintig als de omzetting plaatsvindt. Maat: “Als je dus op de röntgenfoto’s een vastgegroeid kapje ziet, weet je zeker dat je een meerderjarige voor je hebt. Preciezer kun je niet worden. Als in de toekomst een andere leeftijdsgrens gaat gelden, waar het nu naar uitziet, moet weer een daarbij passend gewricht worden uitgezocht.”
‘Mannen met grijze baardharen’
Zelfs als leeftijdsonderzoek veel nauwkeuriger uitsluitsel kon geven, is het nog de vraag wat je met dat gegeven moet beginnen. Dat bleek ook uit het verhaal van Cohen met de veelzeggende titel ‘Alleenstaande minderjarige asielzoekers (AMA’s); meer problemen dan oplossingen’. Het Nederlandse beleid, dat ervan uitgaat dat iemand onder de achttien niet op eigen benen kan staan en een kinderhuis, zakgeld en een voogd nodig heeft, zuigt erg veel AMA’s naar Nederland. “Je kunt je op het standpunt stellen: minderjarig is minderjarig, waar je ook vandaan komt”, aldus Cohen. Zelf is hij geneigd tot het meewegen van de achtergrond. “Soms zijn deze jongeren in hun eigen land al helemaal zelfstandig. Ze zijn daar veel jonger aan zichzelf overgelaten dan wij hier gewend zijn. Ze zouden dus ook zelfstandig moeten kunnen terugkeren.”
De enorme toestroom van AMA’s (begin jaren ’90 een kleine honderd per jaar, nu zesduizend, onder wie ook “mannen met grijze haren in hun baard”), maakt volgens Cohen leeftijdsonderzoek onvermijdelijk. “Je moet toch proberen misbruik tegen te gaan.” In reactie op een vraag uit de zaal legt hij uit dat het Nederlandse AMA-beleid een stuk transparanter is dan dat van de buurlanden. “Reisagenten weten dan ook precies hoe het hier zit.”
Wat als een AMA het leeftijdsonderzoek weigert? Dan wordt hij als meerderjarig beschouwd. Maat: “Het röntgenonderzoek is betrouwbaar en niet schadelijk. Er is eigenlijk geen reden om het te weigeren. We hebben trouwens geen andere methode. Behalve röntgenonderzoek kun je alleen met papieren iemands leeftijd vaststellen.” Cohen, droogjes: “Die zijn AMA’s nu juist vaak vrijwillig of onvrijwillig kwijtgeraakt.”