Sinds 2009 is er een apart onderzoeksprogramma dat voor groenten, fruit, bloembollen, bomen en bloemen nieuwe systemen ontwikkelt om los van de grond te telen: ‘Teelt de Grond uit’. Het programma ontwikkelt nieuwe teeltsystemen die moeten voldoen aan de Europese regelgeving voor de waterkwaliteit, met minder emissie van gewasbeschermingsmiddelen en voedingsstoffen.
Daarnaast willen ondernemers die de systemen gaan gebruiken natuurlijk dat ze rendabel zijn en andere voordelen opleveren, zoals een grotere arbeidsefficiëntie, betere productkwaliteit of nieuwe marktkansen. En uiteraard moeten ook de consument en de maatschappij de nieuwe teeltsystemen waarderen.
Systemen die passen bij het gewas
In het onderzoek werken onderzoekers van Wageningen University & Research samen met telers, Proeftuin Zwaagdijk en diverse andere partijen, aan het ontwikkelen van nieuwe teeltsystemen. Voor elk gewas maken de onderzoekers eerst een programma van eisen en een ontwerp, dat op kleine schaal wordt getest. Daaruit komen de systemen die het best bij een gewas passen.
Zo bleek dat traditionele vollegrondsgroenten zoals sla, en ook verschillende bloemen, goed geteeld kunnen worden op drijvende systemen. Aardbeien kunnen in goten op stellingen worden geteeld, met een dunne waterlaag of met substraat. Voor appels, bloembollen en vaste planten zijn sleuven of bedden met substraat in de grond beter. Voor blauwe bes en sommige boomkwekerijgewassen heeft het voordeel om ze in potten met substraat te telen. Andere boomkwekerijgewassen groeien weer beter in goten met substraat boven de grond.
Bij de start van het programma in 2009 waren verschillende telers al zelf aan de slag met ‘teelt de grond uit’ op hun eigen bedrijf. Sindsdien is het aantal telers dat experimenteert sterk gegroeid. In alle sectoren zijn er nu telers die zelf een teeltsysteem hebben aangelegd, vaak nog wel kleinschalig en experimenteel.
Teelt zonder grond kan voor veel gewassen rendabel zijn. Er zijn wel extra kosten, voor bijvoorbeeld stellingen waar de planten in groeien, maar die worden doorgaans weer gecompenseerd door snellere groei, hogere opbrengst, grotere plantdichtheid en minder arbeid. Hoe groter de waarde van een gewas, hoe makkelijker het rendabel te maken is. Voor een goedkope bloemkool is teelt zonder grond bijvoorbeeld nog lastig, voor een boom is dit makkelijker.
Voordelen voor de maatschappij
In de nieuwe teeltsystemen kan het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen sterk worden beperkt. Ook de inzet van meststoffen, zowel de macronutriënten als stikstof en fosfaat, als de verschillende sporenelementen, kan worden beperkt. Als de telers ook nog de kennis en kunde hebben om het gebruikte water te recyclen, zorgt dit voor een enorme reductie van de emissies van meststoffen, insecticiden, herbiciden en fungiciden.
Een ander duurzaamheidsvoordeel van teelt zonder grond is dat er minder land nodig is per eenheid product. In de nieuwe teeltsystemen kun je de teelt versnellen, de plantdichtheid verhogen en daarmee vaak ook de opbrengst per hectare verhogen. Er zijn ook talloze mogelijkheden om de arbeidsefficiëntie en de arbeidsomstandigheden te verbeteren. In veel gevallen moet hier nog wel de mechanisatie voor ontwikkeld worden.
Tegenover die voordelen staan ook nadelen. Het rondpompen van water bijvoorbeeld, vraagt relatief veel energie. Dit energieverbruik kan wel verlaagd worden door het kiezen voor duurzame herbruikbare materialen en door het efficiënter rondpompen van water.
Maatschappelijke acceptatie
Consumenten blijken overwegend positief te zijn over de nieuwe teeltsystemen als duidelijk is wat de voordelen zijn. Daarbij letten consumenten vooral op eigenschappen als lekker, gezond of schoon. Uit onderzoek met paprika en tomaat is gebleken dat teelt in de grond of teelt op substraat geen meetbaar effect heeft op de smaak van het product, in tegenstelling tot bemesting of raskeuze. Een negatief punt is het industriële aanzicht van het systeem. Voor lokale overheden geldt hetzelfde: men is huiverig voor eventuele landschappelijke aantasting maar men ziet ook de voordelen van de systemen. Om de benodigde vergunningen te krijgen om deze systemen aan te leggen is het dus belangrijk in gesprek te gaan met de omgeving over de voor- en nadelen van de systemen.