Op 20 januari zei minister Verburg van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) in een Algemeen Overleg over de Nota Duurzaam voedsel dat emissie van broeikas-gassen en waterverbruik in de voedselproductie fors naar beneden moeten. Hiervoor moeten we volgens haar al ons onderzoek, onze kennis en know-how inzetten. Volgens deskundigen van de universiteiten van Amsterdam, Utrecht en Eindhoven is kweekvlees één manier om dat voor elkaar te krijgen: geen stallen meer met koeien en varkens, maar bioreactoren waarin consumptievlees met duizenden kilo’s tegelijk wordt gekweekt.
Dit baseren de deskundigen op een haalbaarheidsstudie, uitgevoerd door onderzoeksbureau SenterNovem, waar Kennislink ook de hand op wist te leggen. De conclusie van de studie is duidelijk: de overheid moet nú investeren in het opvullen van de ontbrekende kennis. Alleen dan kan Nederland aan het hoofd blijven van één van de grootste nieuwe industrieën van morgen.
Broeikasgassen
Volgens de studie zijn de beloften van kweekvlees namelijk enorm. De huidige bio-industrie gebruikt wereldwijd een kwart van al het begraasbare land en vraagt nog eens een derde van alle landbouwgrond voor het maken van diervoeder. Ook draagt deze industrie voor 40% méér bij aan het broeikaseffect dan de hele transportsector samen.
Maak je dezelfde hoeveelheid varkens- of rundvlees in een laboratorium, dan dalen deze getallen dramatisch. Schattingen in de studie geven aan dat het energieverbruik met meer dan de helft omlaag gaat, de uitstoot van broeikasgassen met zo’n 90% daalt en land- en waterverbruik afneemt met maar liefst 98%.
Maar dan moet de technologie erachter natuurlijk wel werken. En die horde is nog lang niet genomen. Volgens de studie vallen de wetenschappelijke uitdagingen kort gezegd in drie categorieën: geschikte stamcellen vinden en kweken, goed en goedkoop ‘voedsel’ vinden voor de cellen en het trainen van de losse cellen tot lekker vlees.
Rhesusapen
Stamcellen zijn de basis voor kweekvlees. Onder de juiste omstandigheden kunnen deze cellen oneindig lang door delen. Tien cellen vermenigvuldigen zich in twee maanden tot 12 triljoen cellen, oftewel 50 miljoen kilo vlees. De stamcellen van koeien en varkens moeten vervolgens specialiseren (differentiëren) tot spiercellen. Dat is het vlees dat wij eten.
Tenminste, dat is de bedoeling. Want in tegenstelling tot wat veel mensen denken, hebben wetenschappers nog geen stamcellen uit de embryo’s van koeien en varkens verkregen die dit goed kunnen. De enige embryonale stamcellen waarbij de techniek wel werkt zijn die van muizen, ratten, resusapen en mensen. Maar of we in de toekomst nou allemaal aap willen gaan eten…
Het alternatief is de volwassen stamcel. Deze cel, waarvan een varkensvariant is gevonden en bestudeerd in Utrechts onderzoek, kan slechts enkele maanden blijven delen. Het lukte onderzoekster Karlijn Wilschut daarentegen wél om de stamcellen te laten differentiëren tot spiercellen. Maar volgens de studie gaat het proces nog te traag om er een industrie omheen te bouwen.
Suiker
De stamcellen moeten ook te eten hebben. In dit eten, beter bekend als medium, zitten ook groeifactoren die afkomstig zijn uit het bloedserum van kalveren. Maar een vleesindustrie zonder koeien betekent niks als er alsnog duizenden kalveren nodig zijn voor de productie van medium. Daarom zoeken wetenschappers naar een diervriendelijke variant.
Aan de Universiteit van Amsterdam werken onderzoekers al aan medium met fotosynthetische algen die voedingsstoffen zoals suiker en aminozuren maken voor de cellen. Daarnaast is het plan om micro-organismen de groeifactoren te laten maken. Helaas staan deze technieken nog in de kinderschoenen, en is het vele malen duurder dan de productie van klassiek medium.
Schokjes
Als de stamcellen eenmaal in spiercellen zijn veranderd, is het nog geen eetbaar vlees. Losse spiercellen in een petrischaaltje zijn een kleurloos, smaakloos drabje. Ze moeten namelijk nog worden getraind tot echte spieren.
Hiervoor zijn gelukkig ideeën te over. Zo veranderen de spiercellen sneller in echte spieren als ze groeien in het bijzijn van fibroblasten, cellen die andere cellen een frame geven om op te groeien. Ook doen wetenschappers in Eindhoven onderzoek naar het trainen van spieren door ze uit te rekken en elektrische schokjes te geven. Helaas wordt dit onderzoek nog gehinderd door een grof tekort aan geschikte stamcellen om mee te testen.
Geldinjectie
En daar legt de studie meteen de vinger op de zere plek: hoe veelbelovend kweekvlees ook is, geen enkel bedrijf zal erin investeren als de kennis ontbreekt om het te maken. Daarom moet de overheid met een flinke geldinjectie komen. Deskundigen schatten dat er tien tot honderd miljoen euro nodig is om het onderzoek op te starten.
Om investeerders hiervan bewust te maken vindt er op 31 januari in Science Center NEMO een discussiedag plaats onder de naam Puur Vlees. Ook het publiek is welkom om op deze dag mee te praten over de kwesties rondom kweekvlees. Aan het einde van de dag krijgt een afgevaardigde van het ministerie van LNV een ondertekende intentieverklaring uit handen van wetenschappers en het bedrijfsleven. Dan zal het ministerie uit naam van de minister een definitief standpunt innemen over kweekvlees als manier om echt duurzaam vlees te produceren.