Het voorblad van het prestigieuze tijdschrift Science haal je als wetenschapper niet zomaar. En wanneer dat voorblad opgesierd wordt door een prachtige foto van dieprode prehistorische grottekeningen moet er wel iets heel bijzonders aan die tekeningen ontdekt zijn…
De grotten in kwestie, Altamira, El Castillo, en Tito Bustillo, allemaal gelegen aan de Spaanse noordkust, worden al jaren beschermd door UNESCO, de VN-organisatie die over ons werelderfgoed waakt.
In de grotten bevinden zich de verschillende prehistorische muurschilderingen. Afbeeldingen van bizons, paarden, menselijke handafdrukken en onduidelijke strepen en bollen zijn door en over elkaar heen getekend.
De kunstwerkjes blijken inderdaad bijzonder; bijzonder oud vooral. Voor een enkele afbeelding konden archeologen een minimum-ouderdom van maar liefst 40.800 jaar vaststellen. Het betreft een rood gekleurd schijfje, waarvan onduidelijk is wat het voorstelt. Een andere afbeelding van een menselijke handafdruk bleek minimaal 37.300 jaar oud en een afbeelding die vermoedelijk een knuppel of een ander werktuig voorstelt moet zeker 35.600 jaar oud zijn. Deze ouderdom valt samen met de tijd dat de eerste moderne mensen (Homo sapiens) zich in Europa vestigden.
Veel is nog altijd onbekend over de vroegste bewoners van Europa en hun vermogens om symbolische kunstuitingen te produceren. Door de recente datering komen intrigerende nieuwe mogelijkheden aan het licht. Enerzijds zou het kunnen dat de vroegste moderne mensachtigen direct na hun vestiging in Europa hun schuilplaatsen begonnen te versieren. Dat zou erop wijzen dat ze rond hun komst naar Europa al verder ontwikkeld waren dan voorheen gedacht.
Een andere mogelijkheid is dat de tekeningen gemaakt zijn door Neanderthalers. Voor de grottekeningen hebben de onderzoekers immers bepaald hoe oud ze minimaal moeten zijn. Neanderthalers zijn afwijkende mensachtigen die kort na de komst van de Homo sapiens uit Europa zijn verdwenen. Weggeconcurreerd of zelfs uitgemoord, zeggen sommige onderzoekers.
De werkelijke ouderdom zou dus wel eens kunnen liggen in de tijd dat de grotten bewoond werden door Neanderthalers. Maar dat is speculatie, schrijven de onderzoekers. Tot nu toe zijn er zeker sterke aanwijzingen, maar nog geen bewijzen, dat de Neanderthaler in staat was abstracte tekeningen te maken. Als dat wel zo blijkt te zijn moeten wetenschappers het beeld van de ‘primitieve’ Neanderthaler bijstellen. Zeker is wel dat de Neanderthaler nog op het Spaanse schiereiland leefde kort voor de Homo sapiens daar aankwam.
De onderzoekers wisten de minimum-ouderdom vast te stellen door gebruik te maken van zogenaamde uranium-thorium-datering, of U-Th-datering. Ze onderzochten mineraalafzettingen die op het tekenpigment zaten. Omdat deze afzettingen zich later op de tekeningen hebben gevormd, kunnen ze nooit ouder zijn dan de tekeningen zelf. De ouderdom van het mineraal is daarom een minimum-ouderdom voor de onderliggende tekeningen. Bij U-Th-datering is enkele milligrammen van het materiaal voldoende. Dit in tegenstelling tot de gebruikelijke C14-methode (koolstofverval) waarbij veel meer materiaal nodig is.
Slechts enkele weken geleden meldden paleonthologen in het wetenschappelijke tijdschrift PNAS dat ze in de Franse Abri Castanet-grotten de tot dan toe oudste Europese grottekeningen hadden gedateerd. Dat record is dus alweer van tafel. Science mag nu de oudste kunstwerken op zijn cover. Zo snel kan het gaan in de wetenschap.
Bron:
- A. Pike e.a., U-Series Dating of Paleolithic Art in 11 Caves in Spain, Science (15 juni 2012). DOI:10.1126/science.1219957
Meer over prehistorische grottekeningen op Kennislink:
Oeps: Onbekende tag `feed’ met attributen {"url"=>"https://www.nemokennislink.nl/kernwoorden/grottekeningen/index.atom?m=of", “max”=>"7", “detail”=>"minder"}