Nijmegen is bekogeld met kosmische deeltjes met energieën van meer dan een miljard maal een miljard eV. Dit is de hoogste energie van kosmische straling die ooit in Nederland gemeten is. De voltreffers zijn gemeten met de detectoren die sinds het voorjaar van 2002 op de daken staan van de Nijmeegse Scholengemeenschap Groenewoud, het Stedelijk Gymnasium, het Dominicus College, en het Kandinsky College. Deze scholen nemen deel aan het NAHSA-project van Katholieke Universiteit Nijmegen. Leerlingen helpen hierin mee met echt onderzoek naar kosmische straling.
De waargenomen energie in de NAHSA-opstelling (het Nijmegen Area High School Array-project) is een miljoen maal groter dan de hoogste energie die de grootste versneller ter wereld aan een proton kan geven: duizend maal een miljard electron-volt, honderd duizend keer hoger dan in de volgende generatie versnellers (LHC). De hoogste energie ooit in kosmische straling waargenomen is slechts ongeveer honderd maal zo groot als de Nijmeegse meting.
Nijmeegse leerlingen naast de meetopstelling op het dak van hun school. bron: NAHSA / KUN
De deeltjes die in Nijmegen gemeten zijn, zijn ontstaan bij een botsing van kosmische deeltjes met lucht uit de aardse dampkring. Door de knal vervalt het oorspronkelijke deeltje, en ook datgene waarmee het botste.De zo ontstane vervalproducten (verschillende andere deeltjes, waaronder elektronen) vliegen door in de richting van het oorspronkelijke deeltje. Sommige bereiken het aardoppervlak. Uit de hoeveelheid deeltjes op aarde is af te leiden hoeveel energie het oorspronkelijke ruimtedeeltje had. Als bovendien op verschillende plaatsen een zeer nauwkeurig bepaald wordt wanneer deeltjes binnenkomen is de richting te bepalen waarin het ruimtedeeltje bewoog en – misschien – uit welke stralingsbron het deeltje afkomstig is. Het is tot dusver een raadsel wat de bron is van de hoogenergetische deeltjes zoals die nu in Nijmegen zijn gemeten.
Het NAHSA-project is inmiddels uitgebreid tot een landelijk initiatief: HISPARC.HISPARC bestaat uit vijf meetclusters op scholen in Nijmegen (NAHSA), Amsterdam, Utrecht, Leiden en Groningen.