Wormenhotelketen
Op 8 mei 2015 werden door FoodGuerilla vijf wormenhotels geopend. Met deze kleinste hotelketen van Amsterdam vraagt de organisatie aandacht voor een gezonde bodem. Per wormenhotel verwerken zo’n vijftig wormen GFT-afval tot compost, dat kan worden gebruikt in een (moes)tuin.
Een eigen wormenhotel bouwen kan ook. Nodig is niet veel meer dan een plastic emmer of bak, een boormachine, wat stroken oud papier en een paar goede wormen. Lees hier een handleiding Voer ze dagelijks met rauwe groenten of fruitrestjes (geen vlees of vis, en ook geen uitwerpselen van honden of katten!). Koffieprut vinden ze weer heel lekker.
Met het mooiste hotel kun je zelfs een dinerbon winnen, van 250 euro voor Michelinsterrenrestaurant Vermeer in Amsterdam. Deel daarvoor een foto op social media via #Wormenhotel (@FoodGuerrilla) voor 1 september 2015, dan wordt de winnaar bekend gemaakt.
Een flinke bui en ze komen massaal naar boven. Dat verklaart ook meteen hun naam. Maar een regenworm is niet ‘gewoon’ een regenworm. Volgens Van Eekeren zijn er alleen in Nederland al achttien verschillende soorten. Om het overzichtelijk te maken zijn ze verdeeld in drie groepen: de strooiselbewonende regenworm, de bodembewonende regenworm en de pendelaar. “De eerste groep bevindt zich in het bovenste deel van de grond tot tien centimeter diepte, de tweede groep zit daaronder tot zo’n veertig centimeter en de pendelaar maakt verticale gangen tot wel drie meter diep.”
Pendelaars
Voor het Louis Bolk Instituut, een internationaal kennisinstituut voor duurzame landbouw en voeding, deed Van Eekeren onderzoek naar de functies en het nut van regenwormen. Daaruit kwam naar voren dat vooral de aanwezigheid van pendelaars van essentieel belang is voor een goede bodem. “Door gangen te graven tot diep in de grond wordt de waterinfiltratie (de afvloeiing van water, red.) verdubbeld. Bovendien gebruiken bomen, planten en gewassen de gaten om zich met hun wortels in de grond te nestelen. Die functies zijn door geen enkel ander onderdeel van het bodemleven of met kunstmatige bewerking over te nemen. Kortom: regenwormen hebben heel belangrijke en unieke functies voor een bodem.”
Maar ook de bodembewonende en strooiselbewonende regenwormen zijn van grote waarde voor wateropname. “Die zorgen ervoor dat de bovenste laag wordt losgemaakt, waardoor het water ook beter de bodem in kan.”
Op een gemiddeld melkveebedrijf maken regenwormen zo’n vijftien procent van het hele bodemleven uit. Per hectare grond komen één tot tien miljoen regenwormen voor. “Als het gaat om pendelaars kunnen die gangen wel tien tot twintig liter water per vierkante meter opvangen”, zegt Van Eekeren. "Dat betekent dat een hectare landbouwgrond op korte termijn wel tweehonderdduizend liter water (twintig millimeter regenval, red.) kan bergen in wormengangen.
Die wateropname is niet alleen belangrijk om overstromingen te voorkomen. Doordat overtollig regenwater niet via oppervlaktewater, maar via de grond wordt afgevoerd, kunnen de voedingsstoffen die het water rijk is tot diep in de bodem komen. Daarnaast zorgen pendelaars voor goede wateropslag voor de regen die in de winter valt. Hiermee wordt verdroging en uitsterving van wortels in de zomer voorkomen.
Nieuwbouwwijken
Regenwormen komen uiteraard niet alleen op het platteland voor. Wie in de tuin een tegeltje licht, treft vaak meerdere exemplaren aan. “Een tegel biedt bescherming van boven. Meer betegelen werkt het aantal regenwormen in de stad echter niet in de hand. Voor voedsel zitten wormen namelijk het liefst onder het gras. In grasvelden en stadsparken is de hoeveelheid wormen zelfs groter dan op het platteland. Daarom is het goed dat er bij de aanleg van nieuwbouwwijken tegenwoordig meer rekening wordt gehouden met groen in de tuin en op straat. Hierdoor kan de pendelende regenworm daar zijn gangenstelsels bouwen en komt de waterbergende functie van de bodem weer terug in de stad.”
Volgens Van Eekeren hebben regenwormen zoals veel andere levensvormen behoefte aan constante omstandigheden, zowel qua voedsel als qua leefomgeving. “De bodem is als het ware hun huis. Zodra die vaak wordt bewerkt of wordt dichtgegooid met tegels, neemt het aantal wormen af. Ga maar eens op een grasveldje in een park in de stad staan. Je merkt dat die bodem een stuk zachter aanvoelt. Dat komt doordat er veel wormen in de grond zitten.”
Toch benadrukt hij dat heel veel wormen, niet automatisch beter zijn. “Het gaat erom dat er een juiste hoeveelheid is die ervoor zorgt dat regenwater de bodem in kan. De pendelende regenworm is het icoon van een duurzame en vruchtbare bodem, zoals de panda dat is voor het Wereld Natuur Fonds als het gaat om bescherming en bedreiging van de natuur.”
Invasie
Dat een gebrek aan regenwormen problemen kan veroorzaken, merkten ze wel in Schotland eind jaren negentig van de vorige eeuw. Door een invasie van de exotische platworm nam het aantal regenwormen, een lekkernij voor de platworm, snel af. Het gevolg was enorme wateroverlast na een regenperiode door gebrek aan gangen in de grond. Vorig jaar waarschuwden internationale onderzoekers voor een nieuwe invasie van de platworm in Frankrijk, afkomstig uit Nieuw-Guinea. Of dat ook een gevaar vormt voor ‘onze’ regenwormen is nog niet bekend, maar ze zijn gewaarschuwd. Platwormen staan in de top honderd van ergste indringers ter wereld.
Van Eekeren vindt het dan ook belangrijk dat mensen regenwormen leren kennen. “We moeten ze niet zien als vieze beesten, maar we moeten het belang van hun aanwezigheid weten. Creëer een bodem waarin ze zich thuis voelen en laat ze vooral met rust.” Daarnaast kunnen regenwormen ook op een andere manier worden gekoesterd. Namelijk bij het doen van boodschappen. “Kijk waar de producten die je koopt vandaan komen. Komen ze uit de duurzame landbouw, dan weet je dat de bodem van goede kwaliteit is door de aanwezigheid van regenwormen. Door de aankoop van zulke producten stimuleer je goed bodembeheer en zorg je dat regenwormen hun werk kunnen doen in hun vertrouwde omgeving.”
Die simpele glibberige roze beestjes moeten we dus vooral koesteren, willen we droge voeten en een voedingsrijke bodem voor onze voedselproductie houden. Geen tegeltuinterreur, bespoten groente of omgespitte perkjes dus. Keep the soil alive, en daarmee ook de regenworm!