“Het grootste probleem is dat het virus voortdurend van vorm verandert, dat maakt het ontwikkelen van een vaccin erg ingewikkeld”, zegt Fedde Groot. “Maar er is meer; hiv kan bepaalde cellen van het immuunsysteem gebruiken als een soort paard van Troje! Op die manier kan het het lichaam binnendringen zonder opgemerkt te worden en zonder dat de afweer op tijd in actie komt.”

Poortwachters

De rol van het ‘Paard van Troje’ wordt in dit geval gespeeld door de zogeheten ‘dendritische cellen’. Deze immuuncellen werken als de eerste verdedigingslinie van het lichaam. Wanneer er een ziekteverwekker binnendringt, reageren ze als poortwachters; ze identificeren de indringer als gevaarlijk, pakken hem vast, en nemen hem mee naar de lymfeklieren. Die lymfeklieren kunnen gezien worden als het hoofdkwartier van het immuunsysteem en als ze de indringer inderdaad beschouwen als een bedreiging, wordt de aanval uit alle macht ingezet. De ziekte wordt uitgeroeid, einde verhaal. Althans, als alles goed is.

Rugzakje

Maar hiv kan binnendringen zonder aangevallen te worden door de dendritische cellen; ze herkennen het virus gewoon niet als ‘gevaarlijk’. Erger nog; het aidsvirus kan zich vasthechten aan speciale receptoren aan de buitenkant van de dendritische cellen. Het is alsof de cel een rugzakje draagt met daarin een bom, zonder het zelf te weten. Het verhaal wordt pas echt cynisch als een andere ziekteverwekker – dat kan een vrijwel onschuldige zijn – op zijn beurt het lichaam binnendringt. Dit keer zal de arme, goed bedoelende dendritische cel de overtreder wel herkennen en met zijn vangst op weg gaan naar de lymfeklieren. Automatisch verandert hij zo in een ‘Paard van Troje’. Als hiv eenmaal de lymfeklieren is binnengedrongen kan de geleidelijke afbraak van het immuunsysteem beginnen.

Lactoferrine

Fedde Groot: “Het zou het beste zijn als je kunt voorkomen dat het aidsvirus het lichaam binnendringt, als je de ‘paard-van-Troje-strategie’ onmogelijk maakt voor hiv. In het laboratorium blijkt lactoferrine dat te kunnen doen. Die ontdekking was eigenlijk een kwestie van heel veel stofjes bekijken en natuurlijk een beetje geluk hebben.”

Lactoferrine blijkt zich vast te kunnen hechten aan dezelfde receptoren op de buitenkant van de dendritische cellen als het aidsvirus. Als die plek dus al is ingenomen door lactoferrine, is hiv machteloos en vindt infectie simpelweg niet plaats. Het lijkt te mooi om waar te zijn, maar ‘in vitro’ werkt lactoferrine echt op deze manier. En er is nog meer goed nieuws: lactoferrine is ook een krachtige hivremmer, dus als het virus op een of ander manier ontsnapt, zal het zich slechts met moeite kunnen vermenigvuldigen.

Melk drinken helpt niet

Toch wil Fedde Groot één ding duidelijk stellen: ’’Deze ontdekking betekent níet dat veel melk drinken je beschermt tegen aids. Lactoferrine wordt gewoon afgebroken in de maag, dus dat doet helemaal niets. Een mogelijke toekomstige toepassing ligt op het vlak van de microbicides; glijmiddelen die beschermen tegen infectie. Dat is vooral belangrijk voor vrouwen in die delen van de wereld waar mannen weigeren condooms te gebruiken. Als die vrouwen de beschikking hebben over een discreet glijmiddel dat lactoferrine bevat, kunnen ze zich beschermen tegen hiv zonder dat hun sekspartner het ooit hoeft te weten."

Praktijk

Of dat ook echt in de praktijk zal werken, hangt af van de farmaceutische industrie. Het is nu aan hen om het wetenschappelijk onderzoek voort te zetten en door te gaan met de ontwikkeling van een praktisch, bruikbaar middel. Fedde Groot is hoopvol: ‘’Lactoferrine heeft veel voordelen: In het lab werkt het echt, het is goedkoop, het is niet zeldzaam en wij mensen verdragen het goed. We drinken tenslotte bijna iedere dag melk. Het zou mooi zijn als het inderdaad in de praktijk toepasbaar is.’’