De Eyjafjallajökull was wereldnieuws in de afgelopen anderhalve week. Na de uitbarsting van de IJslandse vulkaan op 14 april zorgde een enorme aswolk op een hoogte waarop ook vliegtuigen vliegen voor lange vertragingen. Het luchtverkeer in Europa is inmiddels weer op gang, maar de vulkaan is nog steeds actief, alhoewel in mindere mate. De vraag is of de uitgestoten koolstofdioxide en de waterdamp het klimaat (tijdelijk) zullen opwarmen. Aan de andere kant zorgen de uitgestoten aerosolen, kleine vaste of vloeibare deeltjes in de atmosfeer, voor een afkoelend effect. Het lijkt erop dat het totale klimaateffect (voorlopig) wel zal meevallen.

De Eyjafjallajökull op 17 april.

Creative Commons

Opwarming

Omdat de vulkaan nog niet klaar is met uitbarsten zijn schattingen over de totale CO₂ uitstoot nog niet aan de orde. Wel zijn de eerste schattingen over de uitstoot per dag binnen toen de vulkaan haar voorlopige uitbarstingspiek had: 150.000-300.000 ton CO₂ per dag gedurende ongeveer een week. De uitstoot over deze week is bijna niets (éénduizendste) vergeleken met de jaarlijkse uitstoot aan CO₂ door menselijk toedoen met 29 miljard ton per jaar. Het opwarmende effect door de CO₂-uitstoot van de Eyjafjallajökull is dus te verwaarlozen, temeer ook omdat veel CO₂-uitstotende vluchten niet door konden gaan. Over de uitgestoten waterdamp, dat meestal het belangrijkste gas is dat wordt uitgestoten door vulkanen, is weinig informatie over bekend tot nu toe. Waterdamp is ook een broeikasgas, maar condenseert vaak snel en vormt regen.

Het opwarmende effect door as, dat zonlicht en langgolvige, uitgaande straling vanaf het aardoppervlak absorbeert, is te verwaarlozen omdat as meestal na een paar dagen neerslaat. De aswolk op 24 april (rechts) is bijvoorbeeld bijzonder klein ten opzichte die van 19 april (links).

Creative Commons

Afkoelend effect

Het afkoelende effect van vulkaanuitbarstingen is groter dan het opwarmende effect. Verantwoordelijk hiervoor zijn de aerosolen die tot enkele jaren in de atmosfeer verblijven en het inkomende zonlicht terugkaatsen. Hiervoor moeten de aerosolen wel in de stratosfeer raken. Dit is de op-één-na onderste luchtlaag van de atmosfeer boven de troposfeer, die op 6-20 km hoogte eindigt. De eruptiekolom kwam in dit geval maar tot maximaal 7 km en dus zullen veel aerosolen niet in de stratosfeer zijn beland.

In de hoge troposfeer kunnen de aerosolen echter zorgen voor de vorming van zogenaamde cirruswolken, die het zonlicht helpen terug te kaatsen. Dit heeft een afkoelend effect.

De sulfaataerosolen die wél in de stratosfeer terecht komen, kunnen niet alleen zorgen voor een afkoelend effect, maar ook voor de afbraak van ozon (O₃). Hoeveel (sulfaat)aerosolen er zijn uitgestoten is (nog) niet bekend. De relatief geringe grootte van de uitbarsting ten opzichte van de Filippijnse Pinatubo (1991), die wél een wereldwijd effect op het klimaat had, doet echter vermoeden dat de invloed op het klimaat niet groot zal zijn.

Verleden en toekomst

De laatste eruptie van de Eyjafjallajökull begon in december 1821 en duurde ongeveer 1,5 jaar. De uitbarsting was niet continu, maar er waren actieve en rustigere perioden. Dit betekent dus dat de Eyjafjallajökull nog wel eventjes in het nieuws kan blijven.

Saillant detail is dat een dichtbijgelegen vulkaan, de Katla, vaak uitbarst na een actieve periode van de Eyjafjallajökull zoals in 920, 1612 en 1821-1823. Van de Katla is bekend dat uitbarstingen veel zwaarder zijn dan die van de Eyjafjallajökull. Voorlopig is de Katla nog rustig. Als deze vulkaan wel actief wordt, zal het klimaateffect groter zijn.