"Kippen voeren na een zeeslag, dat verzin je zelf niet"

De film Michiel de Ruyter gaat over een gewone man van het volk, die het schopt tot de hoogste rang binnen de marine. In de ruim twintig jaar die de film bestrijkt, vecht Michiel de Ruyter (1607-1676) meerdere spectaculaire zeeslagen uit. Ondertussen wordt zijn vriend en opdrachtgever Johan de Witt (1625-1672), de machtigste politicus van de Nederlanden, vermoord en speelt de jonge prins van Oranje Willem III (1650-1672) een vies spelletje om de macht. Genoeg heldendaden en drama dus.

Wat vond u moeilijk aan het schrijven van een historisch scenario?
“Dat er alleen maar losse biografieën zijn maar geen boeken over de dynamiek tussen Willem III, De Ruyter en De Witt. Terwijl dat wel het centrale thema is in de film. En dat we niet alles konden laten zien. Alle avonturen van De Ruyter in zijn jonge jaren, het verlies van zijn eerste twee vrouwen. Konden we allemaal niet meenemen. Verder waren er maar weinig geschikte bronnen over vrouwen in de 17^e eeuw. Daar mag nog wel wat onderzoek naar gedaan worden.”

Wel leuk dat u de brieven van zeemansvrouwen terug liet komen.
“Ja, ik heb enkele brieven van deze vrouwen gelezen en was erg geroerd door het drama daarin. Daar wilde ik dus kost wat kost naar verwijzen. En de rol van Anna, de vrouw van De Ruyter, wilde ik ook per se in beeld brengen. We weten dat zij zijn administratie deed, de lonen uitbetaalde en de voorraden op peil hield. Daarnaast heeft ze ook echt die woedende meute toegesproken die voor hun huis stond. De mensen dachten dat De Ruyter met de vijand heulde tijdens de oorlog in 1672 en kwamen verhaal halen bij haar. Dat kon alleen niet de climax van de film worden, want dat was de afslachting van de gevallen politici Johan en Cornelis de Witt al.”

Wat ik zelf storend vond was het gemis aan religie in een tijd dat het in alle aspecten van het leven aanwezig was én de nadruk op Nederland als eenheid, het ‘wij Nederlanders’.
“Ik wilde zelf ook meer religie in het script maar dat wilde Roel (regisseur Roel Reiné red.) pertinent niet. De karakters moesten wel modern genoeg blijven voor de kijkers om zich ermee te kunnen identificeren. En wat betreft het eenheidsgevoel, dat heeft met de huidige politieke situatie te maken. Er hangt al genoeg negativiteit rond ‘trots zijn op Nederland’. We wilden een positieve film maken en laten zien hoe een klein land grootse karakters kan voortbrengen.”

Biograaf aan het woord

Alex van Galen heeft onder andere de boeken van historicus Ronald Prud’homme van Reine, Rechterhand van Nederland, Biografie van Michiel Adriaenszoon de Ruyter (1996) en Moordenaars van Jan de Witt. De zwartste bladzijde van de Gouden Eeuw (2013) gebruikt als bronnenmateriaal voor zijn scenario. Vandaar dat Kennislink ook nog wat vragen stelt aan de biograaf.

Meneer Prud’homme, wat vindt u van de film?
“Het is een echte actiefilm, geschikt voor een breed publiek, maar er zitten wel veel onjuistheden in.”

Kunt u wat voorbeelden geven?
“De Ruyter zal nooit als eerste een vijandelijk schip hebben geënterd. Sowieso werd er in de 17^e eeuw niet meer geënterd, maar een opperbevelhebber had daar niet aan meegedaan. Ook de aanwezigheid van De Ruyter bij de moord op de gebroeders De Witt is fictief. Deze scène is verder nogal uitgebreid, terwijl de moord in werkelijkheid zo voorbij was. Ook het bespreken van de tactiek voor een zeeslag is verzonnen. Dat werd ter plekke besloten. Je weet immers niet hoe de wind waait.”

Wat vond u van het karakter van De Ruyter?
“Wat voor De Ruyter als persoon telde waren de zee, de Bijbel en zijn familie. Over zijn vroomheid zie je niets terug en de hoofdrolspeler straalt ook niet het charisma uit van De Ruyter. Het karakter van Johan de Wit vind ik beter, hoewel hij zich niet bezig gehouden zal hebben met levensverzekeringen in tijden van oorlog. Daarnaast is zijn kleding te frivool. Op schilderijen zien we hem altijd afgebeeld in een effen zwarte mantel. Dit soort keuzes van de regisseur zegt meer over wat een breed publiek moet aanspreken en over onze huidige tijd, dan over de 17^e eeuw.”

En van het feit dat De Ruyter niet ouder lijkt te worden?
“Ik snap niet dat ze het zo gedaan hebben. Als de film begint is hij 45 jaar maar als De Ruyter sneuvelt is hij 68. Hij is dan grijs, oud en ziek. De Ruyter heeft op dat moment last van nierstenen, waardoor hij dik en zwak is geworden. Ze moesten hem zelfs naar zijn schip dragen voor de laatste expeditie. En als hij dan door zijn been geschoten wordt, valt hij een dek naar beneden. Dat zou een mooi dramatisch effect gegeven hebben op het witte doek, maar dat laten ze er ook uit.”

De vrouw van De Ruyter, Anna van Gelder, krijgt nogal een heroïsche rol aangemeten door een woedende menigte toe te spreken, klopt dat?
“De familiesituatie in zijn geheel klopt niet, maar zij heeft inderdaad de meute voor haar huis toegesproken. Alleen niet op deze manier. Ze las hen een brief van De Ruyter voor waarin hij schreef hoe hij op zee de vijand aan het bevechten was. Dat kalmeerde de menigte uiteindelijk.”

Denkt u dat stadhouder Willem III iets te maken heeft met de dood van De Ruyter?
“De Witt had De Ruyter nooit op die laatste expeditie laten gaan, daarvoor was die te onbelangrijk en de risico’s om zijn opperbevelhebber aan bloot te stellen te groot. De Staten-Generaal heeft de beslissing genomen maar Willem III was in 1676 de eindverantwoordelijke. Hij had zich hier tegen kunnen verzetten en deed dat niet. Dat is vreemd maar aan de andere kant was De Ruyter al zo ziek, dat hij toch niet lang meer te leven had. Hij was geen bedreiging.”