Muggen achternazitten met een vliegenmepper of een vangnetje is geen beginnen aan. Mocht je het willen proberen, dan vind je hier bijzonder interessante tips. Maar het liefst zou je het liefst helemaal geen moeite willen doen – de mug moet zelf zijn dood tegemoet vliegen. Dat zou fijn zijn. Niet alleen in Nederland, maar juist vooral in ontwikkelingslanden waar malaria heerst.

Stinkkaas zoals deze Limburgse Rommedoe trekt malariamuggen aan.

Wikimedia Commons via CC BY-SA 3.0

Wikimedia Commons via CC BY-SA 3.0

Aangezien de mug zijn neus inzet om slachtoffers te vinden, is het zaak om te weten hoe die neus werkt. Eerder ontdekte Wageningse onderzoeker Bart Knols in 1995 dat muggen graag op de geur van tenenkaas afkomen, ongeacht of deze van mensenvoeten of van Limburgse kaas walmt. Een mogelijke lokstof kan dus een molecuul zijn dat lijkt het op stofje dat de tenenkaas-geur veroorzaakt. We zijn inmiddels vijftien jaar verder, maar een perfecte lokstof voor malariamuggen is uitgebleven.

Daar kan binnenkort verandering in komen. Een onderzoeksgroep van de Yale-universiteit heeft een bijzonder uitgebreide geurkaart gemaakt van stoffen waar de neus van de malariamug sterk op reageert. In korte tijd testte de groep onder leiding van Laurence Zwiebel maar liefst een ruime zesduizend geurcombinaties uit. De muggenneus reageerde sterk op zeker de helft van die combinaties. Nu de biologen weten welke geuren een muggenneus kan goed en slecht ruiken, achten zij het mogelijk om een kunstmatige lokstof te maken die een Limburgse kaas in de hoek van de slaapkamer overbodig maakt.

Het klinkt een als een taaie klus: zesduizend geurcombinaties en dan maar afwachten waar zo’n gevangen laboratoriummug het liefst op afvliegt. Nou, dat leek Zwiebel en zijn collega’s ook teveel van het goede, en daarom deden zij hun muggenneus-experiment op een veel slimmere manier: zonder muggen. De wetenschappers namen alleen de neusonderdelen die er toe doen: de zogenaamde geurreceptoren. Dat zijn eiwitten die op de antennen van muggen groeien; wanneer een stofje uit de lucht contact aan de receptor bindt geeft hij een signaal af. De mug ruikt dan iets.

De mug ruikt met receptoren op zijn veerachtige antennen.

Wikimedia Commons, US Department of Agriculture via CC 0

Wikimedia Commons, US Department of Agriculture via CC 0

Om zo’n geurreceptor apart te onderzoeken en er verschillende geurstoffen op los te laten, kweekten Zwiebel en zijn collega’s de receptoren verder in – opmerkelijk – onbevruchte kikkereieren. Het idee hierachter is dat de geurreceptor een elektrische lading afgeeft wanneer hij op een stofje reageert, en deze lading het makkelijkst te meten is wanneer de receptor zich in een gelei bevindt. En het kikkerei is de ideale, handzame gelei om elektriciteit in te meten.

De wetenschappers kweekten in elk apart kikkerei een aparte geurreceptor, en stelde deze bloot aan een heel scala moleculen, zoals alcohol, stoffen uit menselijk bloed en urine, kaasachtige geurmoleculen en andere stoffen waarvan ze verwachtten dat de mug ze misschien kan ruiken. In totaal kwam dat neer op meer dan zesduizend verschillende receptor-geurstof-combinaties, waarop de muggenneus op maar liefst drieduizend combinaties sterk bleek te reageren.

De apparatuur ziet er overweldigend voor zo’n klein kikkereitje. Toch is dit de makkelijkste manier om receptoractiviteit te meten. Het kleine bolletje boven het pijltje is het eenzame kikkereitje. Als je het niet goed kunt zien kun je de afbeelding vergroten.

Neo Biosystems

Ook al brachten Zwiebel en zijn collega’s op deze manier maar liefst drieduizend reacties uit de receptor in kaart – een ideale lokstof valt van nog niet te maken, aldus biologen. Door meer combinaties op de receptoren uit te proberen hopen de biologen die lokstof alsnog gauw te bedenken. Bovendien is het niet duidelijk of een sterke reactie van een muggenreceptor er nu op wijst of de mug het lekker vindt of niet – bijna ieder mens ruikt rotte eieren maar zoekt de geur niet met liefde op.

Tot de ultieme lokstof bedacht wordt, moeten we het stellen met andere anti-muggen-ideeën. Bart Knols van Wageningen Universiteit werkt momenteel aan een veelbelovende oplossing die niet de muggen aanpakt, maar wel de malariaparasiet die in de muggen leeft. Een wat rigoureuzer idee tegen de mug zelf haalde eerder deze week de pers: een laserkanon dat miljoenen insecten per minuut kan roosteren. Leuk, maar het is afwachten hoe een elektrisch anti-malaria-apparaat zich staande houdt in malariagebieden waar geen elektriciteitsnet ligt. Misschien ’s nachts de batterij aanzwengelen?

Zie ook

• Muggen wegjagen met mensenzweet (Kennislinkartikel)
• Muggen ruiken als de beste (Natuurwetenschap en Techniek)
• Bacterie bestrijdt malariamug (Kennislinkartikel)
• Malariaparasiet manipuleert steekgedrag mug (Kennislinkartikel)
• Schimmel bestrijdt malariamug (Wageningen UR)
• Schimmel tegen malaria blijkt resistentie-wonder (Ditisbiotechnologie)
• Transgene malariamug niet de oplossing (Wageningen UR)