Je staat er niet dagelijks bij stil, maar de moderne endoscoop was natuurlijk een vinding van jewelste. Eind jaren vijftig construeerden twee jonge Amerikaanse onderzoekers, Larry Curtiss en Basil Hirschowitz, een flexibele buis waarin twee fiberglasbundels lagen. Eén om het licht binnenin het lichaam te krijgen, de andere om het door reflectie verkregen beeld naar buiten te transporteren. Dat opende de spectaculaire mogelijkheid om het pikdonkere, kronkelige maagdarmkanaal zonder snijden te bestuderen. Via de endoscoop bleken bovendien allerlei ingenieuze instrumentjes te kunnen worden bediend. Om biopten te nemen, maar ook om bijvoorbeeld poliepen te verwijderen.
Zolang zulke kijkoperaties zich beperken tot het maagdarmkanaal, kan de scoop worden ingebracht via een natuurlijke lichaamsopening: mond, vagina of anus. Andere locaties in de buik zijn uitsluitend bereikbaar via een snede in de buikwand (laparoscopie). Anesthesie kan dan onvermijdelijk zijn en het herstel zal meer tijd vergen. Het promotieonderzoek van Rogier Voermans biedt perspectief om zulke buikincisies overbodig te maken. Voermans bestudeerde mogelijkheden om de langs natuurlijke weg ingebrachte scoop door de maag- of darmwand heen naar locaties buiten het maagdarmkanaal te voeren. Kwestie van een gaatje maken, óók endoscopisch uiteraard. Het voornaamste probleem daarbij blijkt de afwerking. ‘Als je zo’n opening niet goed sluit, wordt de vrije buikholte bedreigd door darmsappen en maagzuur’, legt de promovendus uit. ‘Dan is het risico van buikvliesontsteking levensgroot.’
Bijgestaan door gastro-enteroloog Paul Fockens en de chirurgen Willem Bemelman en Mark van Berge Henegouwen testte Voermans verschillende endoscopische sluitingen. De sluiting die bij varkensmagen als beste uit de bus kwam (‘een soort bereklauw’), werd verder uitgeprobeerd in een klinisch onderzoek waaraan tien Europese ziekenhuizen deelnamen: naast het AMC onder andere het Erasmus MC, het St. Antoniusziekenhuis en universitair medische centra in Lyon en Hamburg.
Als proefpersonen fungeerden 36 patiënten die tijdens endoscopie een perforatie van maag of darm hadden opgelopen, een complicatie die in Nederland gauw vijfhonderd tot duizend keer per jaar optreedt. Bij veruit de meesten bleek de endoscopische bereklauw uitstekend te voldoen. Twee patiënten moesten alsnog een kijkoperatie met incisie ondergaan omdat de sluiting mislukte. Bij twee anderen leverde de werkwijze complicaties op; in één geval zelfs met dodelijke afloop.
Toch maar niet van binnenuit sluiten dus? Zo simpel ligt het niet, want ook het alternatief heeft zijn prijs. ‘De sterfte bij chirurgische sluiting ligt volgens de literatuur rond de acht procent’, stelt Voermans. ‘Als je daarbij nog de noodzaak van anesthesie en de langere herstelduur in aanmerking neemt, lijkt endoscopisch sluiten wel degelijk gunstiger.’ Lijkt, want zekerheid is pas te verwachten na het vervolgonderzoek waaraan Voermans’ opvolger Tessa Verlaan inmiddels werkt. Daarin wordt een grote groep perforatiepatiënten op toevalsbasis met de ene of de andere variant behandeld.
Is endoscopische sluiting inderdaad te verkiezen, dan openen zich op termijn – gauw tien jaar, raamt Voermans – perspectieven voor bijvoorbeeld non-invasieve galblaasverwijdering en non-invasieve kijkoperaties in de vrije buikholte. Voor de korte termijn zou het vooral betekenen dat door endoscopie veroorzaakte gaten voortaan inwendig te repareren zijn. Ook al mooi meegenomen natuurlijk.