Kijken door het pleisterwerk van Mixteekse codex

De Codex Añute beeldt de ontstaansgeschiedenis uit van het dorp Añute – het huidige Magdalena Jaltepec in Zuid-West Mexico – en zijn dynastie. Het is gemaakt van hertenleer dat is bepleisterd met kalk en beschilderd met organische kleurstoffen. Opgevouwen als een harmonica vormt het een boek vol kleurige figuren.

Hyperspectral Imaging was nog niet eerder geprobeerd en bleek het meeste inzicht in de onderliggende tekst te geven. Hyperspectral Imaging is een beeldverwerkingsmethode die niet alleen kleuren laat zien, maar ook verschillende soorten materialen kan onderscheiden en omzetten in beeld.

Ondertussen is de achterkant van alle twintig pagina’s van de codex gescand en vijftien hiervan blijken nieuwe tekst te bevatten. Archeoloog Ludo Snijders, een van de wetenschappers van dit project, vertelt over het onderzoek. “Met deze methode zien we vooral de rode verf goed en ook het geel komt hier en daar te voorschijn. Het door de Mixteken gebruikte blauw is echter allang verweerd en dus niet meer terug te vinden. Daarnaast is een deel van het originele beeldverhaal weggeschraapt voordat de maker het leer rond 1556 bepleisterde voor hergebruik. Ook deze beelden zijn niet meer te achterhalen.”

Het scannen licht kleuren op maar heeft geen gedetailleerde beelden opgeleverd. Snijders: “Met de informatie uit de scans kunnen we wel figuren herkennen, maar het geeft nog niet genoeg details om ze daadwerkelijk te kunnen identificeren. Tot nu toe hebben we aan de hand van de scanplaatjes dus zelf figuren uitgetekend. Zo herkenden we een serie rivieren en zagen we afbeeldingen van nieuwgeboren kinderen, maar om wie of wat het gaat weten we nog niet. Jaartekens komen ook duidelijk voor, dat wil zeggen dat het om een chronologische vertelling gaat. Maar nee, om welke jaren het precies gaat is nog een raadsel.”

Heer Acht Hert Jaguar Klauw

Namen in codices zijn op een bepaalde manier opgebouwd. Kalendernamen bestaan uit een getal tussen één en dertien en een teken (er zijn twintig verschillende tekens). Daarnaast heeft iedereen ook een gegeven naam die is getekend in de kleding, bijvoorbeeld een jaguar. “Een bekend historisch figuur is heer Acht Hert Jaguar Klauw. Deze held komt veel voor, maar op de voorkant van deze codex wordt specifiek niet naar deze figuur verwezen. We willen graag weten waarom. Hopelijk levert de tekst aan de achterkant hier nieuwe informatie over en die kan zomaar een deel van wat we dachten te weten over deze pre-koloniale cultuur op zijn kop zetten.”

Wanneer je de namen in de codex kunt lezen, zijn de figuren te identificeren. Op de achterkant komt veelvuldig een groter getekend figuur voor met de gegeven naam die bestaat uit een groot mes en een in elkaar gedraaid touw. “Dit is een bekende gegeven naam uit dit gebied. We hebben alleen niet de kalendernaam kunnen achterhalen in de codex. In andere boeken komt deze naam twee keer voor, maar met verschillende kalendernamen. Het is dus de vraag of het hier om een nieuw persoon of een bekende gaat. Deze codex geeft in ieder geval veel informatie over deze persoon en de ontstaansgeschiedenis is duidelijk anders dan de andere bekende genealogieën uit dit gebied. Ontcijfering betekent sowieso een grote historische aanwinst.”

Recyclen

Er bestaan nog vier codices uit Mixteeks gebied, die elk de genealogie van een bepaald dorp laten zien. Hierin staan daden van voorouders, oorlogen of allianties door middel van huwelijken met andere dorpen. De geschiedenis gaat een paar honderd jaar terug en bevat vaak een oorsprongsverhaal van de dynastie. Zo zijn de voorouders geboren uit een heilige boom of stammen ze af van goden. “Dit is de enige codex die hergebruikt is, voor zover we weten. Van de twintig bepleisterde bladzijdes waren er vijf leeg. Dit leer is later toegevoegd. Ook mist er minimaal één pagina aan de achterkant, omdat de laatste pagina ooit vastgeplakt zat aan de houten kaft. Wanneer je het hout verwijdert verlies je deze pagina.”

De reden waarom de codex opnieuw is gebruikt, is nog niet duidelijk. “Na de komst van de Spanjaarden aan het begin van de zestiende eeuw stortte een deel van de handelsnetwerken in. Misschien was er rond 1556 wel een tekort aan hertenhuiden waardoor ze hergebruikt moesten gaan worden. Het kan ook zijn dat hergebruik op deze manier normaal was, maar dat weten we niet vanwege het weinig overgebleven vergelijkingsmateriaal. De meeste codices hebben de Spanjaarden vernietigd.”

Een derde theorie is dat de geschiedenis bewust is uitgewist en herschreven. “In 1560 maakte een naburig dorp een nieuwe codex in Europese stijl. Hierin was duidelijk de invloed van de kolonisatie te zien, met paarden en kerken. Dit dorp identificeerde zich met de nieuwkomers en Añute juist niet. De laatste codex is bewust in oude stijl en met oorspronkelijke materialen gemaakt. Misschien wilde Añute wel afstand nemen van het pro-Spaanse buurdorp door de geschiedenis te herschrijven. Veel van de verhalen uit de streek leiden terug naar een gezamenlijke voorouder en een codex is toch een politiek statement.”

Verder onderzoek naar de codex is nodig. “Om gedetailleerde beelden naar boven te halen hebben we een betere analysemethode voor de scans nodig waarbij vanuit de data de figuren berekend kunnen worden; bijvoorbeeld door patroonherkenning. Maar dit is nog toekomstmuziek”, aldus Snijder.