In de jaren tachtig – de tijd van de Tsjernobyl-ramp – gingen Nederlanders nog de straat op om tegen kerncentrales te protesteren. Maar vandaag de dag zijn we een stuk milder. Verschillende opinieonderzoeken laten zien dat de steun voor kernenergie de laatste jaren toeneemt, al komt het percentage voorstanders niet boven de 55% uit. Maar het SCP ziet dat percentage in de toekomst nog meer toenemen – als er niks geks gebeurt tenminste.
Gemiddelde steun voor (uitbreiding van) kernenergie
| Nationaal Kiezersonderzoek: | 40% (1977) | 26% (1986) | 28% (1998) | 32% (2002) | 38% (2006) |
| TNS NIPO: | 10%-14% (1996-2001) | 21%-24% (2002-2005) | |||
| Eurobarometer: | 51% (2005) | 55% (2008) |
Bron: Paul Dekker, Irene de Goede, Joop van der Pligt in ‘De publieke opinie over kernenergie’ (SCP).
Best of the rest
Dat steeds meer burgers splijtende atoomkernen prefereren boven kolen en gas, kan volgens het SCP worden verklaard door het huidige maatschappelijke debat. Klimaatverandering, de schadelijke CO2-uitstoot van kolencentrales, het dreigende tekort aan fossiele brandstoffen en onze afhankelijkheid van onbetrouwbare energieleveranciers als Rusland en het Midden-Oosten, zorgen ervoor dat kernenergie doorgaat als een serieus alternatief. De acceptatie van kerncentrales gaat overigens niet van harte – het wordt over het algemeen meer gezien als noodzakelijk kwaad.
Publieke opinie: onvoorspelbaar
Hoewel het onderzoek in opdracht van het Ministerie van VROM en EZ is uitgevoerd, krijgt de politiek met dit rapport geen hapklaar communicatieadvies voorgeschoteld. Integendeel. Het rapport laat juist zien dat de mening van Nederlanders over kernenergie ontzettend onvoorspelbaar is. De publieke opinie is als een ontembaar beest. Niet makkelijk te beïnvloeden, laat staan te manipuleren.
Pogingen van de overheid om burgers enthousiast te maken over kernenergie, werken soms zelfs averechts. De Taiwanese overheid, bijvoorbeeld, probeerde met een grootschalige publiekscampagne het publiek warm te laten lopen voor een paar kerncentrales. Maar in plaats van dat de Taiwanesen in gingen zien hoe voordelig dat wel niet was, zetten ze hun hakken in het zand. Burgers vonden dat ze niet werden voorgelicht, maar gemanipuleerd. Dat is funest, want de moderne mens wil niet worden gemanipuleerd. Iets soortgelijks deed zich volgens het SCP ook in Nederland voor toen de regering ons wilde overtuigen van het belang van de Europese Grondwet (en vervolgens een demonstratief ‘nee’ op haar bordje kreeg).
Tanende autoriteit van de wetenschap
De overheid moet dus voorzichtig zijn met gelikte campagnes –vóór of tégen kernenergie. Maar ook de autoriteit van de wetenschap is tanende. Wetenschappelijke kennis over kernenergie leidt niet per se tot wat het SCP ‘rationele collectieve besluitvorming’ noemt. Het vertrouwen in de man of vrouw met de witte jas is de laatste decennia namelijk minder geworden.
Daarbij helpt het niet dat wetenschappers vaak een andere taal spreken. Zoals het SCP schrijft: “Terwijl de expert een risico opvat als een vermenigvuldiging van de kans op een incident met de ernst van het effect, maakt de leek zich voorstellingen van vreselijke gebeurtenissen.” Waar de wetenschapper praat over kansberekeningen, denkt de burger aan radioactieve ontploffingen in de achtertuin.
Niet kennis, maar gevoel
De mens laat zich sowieso niet zo leiden door kennis. Lange tijd dachten politici (én wetenschappers) dat de mens een rationeel wezen is dat luistert naar experts, alle voordelen en risico’s netjes op een rijtje zet en vervolgens tot een geïnformeerde mening komt. Maar recent onderzoek laat zien dat de werkelijkheid anders is. Zoals de hoogleraar sociale psychologie Joop van der Pligt in zijn bijdrage aan het rapport laat zien, spelen gevoel, vertrouwen en moraal een grote rol bij de acceptatie van nieuwe technologie.
Zo worden mensen beïnvloed door de ‘irrationele’ angst voor ontploffingen en rookwolken. Maar ook door legitieme ethische twijfels: is het rechtvaardig dat iemands huis minder waard wordt door de bouw van een kerncentrale, terwijl hij hier nauwelijks direct voordeel bij heeft? En is het ethisch om onze kleinkinderen op te zadelen met het vooralsnog onoplosbare probleem van nucleair afval?
Als de mens de neutraliteit van de overheid en de autoriteit van de wetenschap niet vertrouwt, gaan we het dan ooit nog een keer eens worden over kernenergie? Daar laat het SCP zich niet over uit. Maar één waarschuwing wil ze de overheid wel meegeven: wat je ook doet, lieg niet. Onlangs bleek ‘veilig opgeslagen’ Frans kernafval open en bloot in de Siberische toendra te liggen, en bleek ’veilig’ in oude zoutmijnen opgeslagen Duits kernafval uit de vaten te lekken. “Dit zijn geen kwesties van een lekenpubliek dat risico’s niet goed kan inschatten, maar van autoriteiten die onbetrouwbaar handelen en wantrouwen verdienen,” schrijven de SCP-wetenschappers. Bij een maatschappelijk debat waarin vertrouwen in de overheid zo belangrijk is, is liegen een nucleaire doodzonde.
Lees ook:
- Het SCP-onderzoek De publieke opinie over kernenergie kun je hier gratis downloaden.
- Dossier Nederlandse atoomstroom (Kennislink)
- Kernenergie in Nederland
- We weten het 90% zeker over onzekerheden bij klimaatverandering (Kennislinkartikel)
- Kernenergie: de feiten volgens ECN (Kennislinkartikel)
- Kernenergie is opeens weer een optie (Kennislinkartikel)
- Kernenergie of klimaatverandering: kiezen of kniezen (Kennislinkartikel)
- Hebben wij nog vertrouwen in de wetenschap? (Kennislinkartikel)
- Goed geïnformeerde burgers vinden opslag koolstofdioxide acceptabel (Kennislinkartikel)
- Wetenschapscommunicatie: educatie, entertainment en emotie (Kennislinkartikel)
De natuurramp in Japan heeft de discussie over kernenergie weer flink doen oplaaien. De dreigende nucleaire ramp in het Aziatische land zorgt voor (al of niet terechte) angstgevoelens over de hele wereld. In Rondom 10 voor- en tegenstanders aan het woord.