Naar de content

Is obsessief bezig zijn met gezond eten een stoornis?

Een bord spinaziesalade op een houten tafel.
Een bord spinaziesalade op een houten tafel.
Mike Kenneally, via CC0

Het begint met suiker laten staan. Gevolgd door het schrappen van andere etenswaren als granen of zuivel. Net zolang tot er alleen ‘gezonde’ producten overblijven. Is orthorexia nervosa – extreem bezig zijn met gezond eten – een oprukkende eetstoornis? Volgens hoogleraar Eric van Furth valt daar op af te dingen.

Een stapel groenten op tafel.

Doorslaan in gezond willen eten heet orthorexia.

WikimediaCommons, Baileynorwood via CC0

Vroeger was slank zijn het ideaal voor vrouwen. Mannen wilden gespierd én slank zijn. Nu is er een nieuw ideaal: zo gezond mogelijk zijn. Fit is het nieuwe dun. Waar twintig jaar terug alleen beroemdheden het ideaal verspreidden, kan nu iedereen met een Facebook- of Instagram-account dat. Talloze recepten en foto’s van gerechten met uitgekiende ingrediënten en voedingswaarden sieren de tijdlijnen.

Er is natuurlijk niks aan te merken op gezond eten en meer groenten opscheppen. Maar wat als je doorslaat in die gezondheidsdrang en steeds meer producten van het menu schrapt? Kan je zo gezond eten dat het ongezond wordt? De huidige opvatting is van wel. Het verschijnsel staat bekend onder de naam orthorexia nervosa. Een link met de levensbedreigende eetstoornis anorexia nervosa is snel gelegd.

Eric van Furth, hoogleraar eetstoornissen aan het Leids Universitair Medisch Centrum en directeur van GGZ Rivierduinen Eetstoornissen Ursula, is er niet van overtuigd dat orthorexia een eetstoornis is. Tijdens een lezing van Studium Generale in de Green Office in Utrecht deed hij onlangs uit de doeken waarom.

Kwaliteit in plaats van kwantiteit

We kijken naar een Youtube-filmpje waarin een jonge vrouw maar niet kan beslissen of ze een ‘kokosmelk latte’ moet bestellen of niet (zie hieronder). Ze eet geen granen, suiker en gluten en wordt al nerveus bij de gedachte aan dit drankje. In haar ogen heeft ze die latte vandaag niet verdiend. Ze zegt te lijden aan orthorexia en angst voor voedsel dat niet aan haar perfectionistische standaarden voldoet.

&t=168s

Deze vrouw heeft een probleem, dat is duidelijk. Ook in het zaaltje waar we zitten steekt de helft van het publiek zijn hand op als Van Furth vraagt hoeveel mensen zich herkennen in die fixatie op gezonde voeding. Is orthorexia inderdaad een oprukkende eetstoornis waar iedereen voor waarschuwt? De zorgen rond orthorexia zijn op zich niet irreëel, vinden ook deskundigen, maar er is een gebrek aan onderbouwend onderzoek en cijfers.

“Door de naam ‘orthorexia nervosa’ presenteert het gedrag zich als een echte stoornis”, legt Van Furth uit. Toch bestaan er duidelijke verschillen met eetstoornissen als anorexia (extreem weinig eten) en boulimia (eetbuien afgewisseld met braken). Mensen met orthorexia hebben geen angst om aan te komen en voelen zich niet dik, zoals wel het geval is bij anorexia en boulimia. Ze willen niet dun zijn, maar gezond. Hun fixatie ligt op de kwaliteit van voedsel, niet op de hoeveelheid. Met dwangstoornissen zijn de vergelijkingen ook mager, volgens Van Furth, die tevens voorzitter is van de Nederlandse Academie voor Eetstoornissen. Zo heeft orthorexia puur en alleen betrekking op voedsel, terwijl dwangstoornissen van alles kunnen omvatten, van handen wassen tot eindeloos controleren of de deur op slot zit.

Lijden onder je gedrag

Blogs, YouTube en tijdschriften staan bol met verhalen over mensen die een persoonlijk verhaal vertellen over hun aandoening, orthorexia. Je krijgt daardoor het idee krijgt dat het verschijnsel iets van de laatste jaren is. Dat is het niet. In 1997 definieerde de Amerikaanse arts Steven Bratman, specialist in alternatieve geneeswijzen, het doorslaan in gezond eten voor het eerst als orthorexia nervosa. Twintig jaar later zijn er nog steeds geen officiële criteria om het fenomeen te herkennen.

De meest aangehaalde criteria, onder andere opgesteld door Bratman, stammen uit 2015 en bestaan uit twee delen. Deel A draait om het gedrag zelf, de obsessieve focus met ‘gezond’ eten. Die focus wordt gekenmerkt door strenge dieeteisen, nerveus zijn over voedselkeuzes die als ‘ongezond’ worden gezien, en daar in je hoofd veel mee bezig zijn.

Deel B gaat over de gevolgen van dat obsessieve gedrag, dus een slechte gezondheid en welzijn. Kenmerken zijn ondervoeding, ernstig gewichtsverlies en medische complicaties, maar ook minder sociaal worden en je terugtrekken om je aan je dieet te kunnen houden. Je zelfbeeld ophangen aan je eetgedrag hoort er ook bij. Met andere woorden: wie zich herkent in de criteria uit deel B moet zich zorgen gaan maken.

Iedereen psychiatrisch patiënt

Onderzoek naar hoe vaak orthorexia voorkomt is schaars. De paar studies die er zijn richten zich op mensen die sowieso al groter risico lopen op een fixatie op gezond eten, zoals sportschoolbezoekers en studenten. “Een studie onder studenten laat bijvoorbeeld zien dat veel van hen voldoen aan de kenmerken in deel A; ze koppelen gezondheid sterk aan hun dieet”, zegt Van Furth. Maar wat blijkt? Kijkend naar de criteria uit deel B valt het grootste deel van de studenten die orthorexia hebben af. Er zijn kennelijk een stuk minder mensen wiens welzijn in gevaar komt door hun eetgedrag.

Mensen met orthorexia koppelen catastrofes aan in hun ogen ongezond voedsel. Ze denken bijvoorbeeld dat ze nooit kanker zullen krijgen als ze gezond eten, wat onwaar is.

jojo 77 via flickr CC BY-NC 2.0

Orthorexia wordt niet erkend als psychiatrische stoornis en Van Furth denkt dat het ook nooit gaat gebeuren. Al is het maar omdat een groot deel van de bevolking dan plots psychiatrisch patiënt zou worden, met grote consequenties voor de zorgverzekering. Rond obesitas speelde jaren geleden dezelfde discussie. Is overeten een stoornis die in het handboek DSM thuishoort? Zo ja, dan zou veertig procent van de Nederlanders ineens psychisch ziek zijn. Van Furth denkt bovendien dat de stapel onderzoek over twintig jaar nog steeds te klein is om eventueel bewijs te leveren dat orthorexia in het handboek opgenomen moet worden.

Vreemd gedrag

Dat een aandoening niet in de DSM staat, betekent niet dat iets geen probleemgedrag is. Orthorexia kan ernstige vormen aannemen. Meestal is dat echter niet zo. Van Furth ziet het als volgt. Stel je een lijn voor met aan het ene uiteinde ‘normaal’ gedrag en aan de andere kant ‘ziekelijk’ gedrag. Orthorexia ligt volgens de eetstoornis-expert ergens in het midden. ‘Vreemd’ gedrag zou hij het willen noemen.

Lang nadenken over wel of geen latte bestellen is een tikje vreemd. “Maar zo veel mensen hebben obsessies, met uiteenlopende dingen”, aldus Van Furth. Het maakt je niet meteen psychisch ziek. Hij vindt dat we toleranter moeten zijn voor vreemd gedrag. “Zolang extreem gezond eten niet leidt tot ondervoeding, ernstig gewichtsverlies of verminderd welzijn, is het niet iets om ons druk over te maken.” Mensen die geen gluten en suiker willen eten doen daar niemand mee kwaad. Trouwens, hij weet dat de Instagrammers die hun gezonde leefstijl etaleren, vaak helemaal niet zo strikt zijn met hun dieet. Ze smokkelen zodra er niemand meekijkt.

ReactiesReageer