We zijn allemaal wel eens moe en dit leidt steeds vaker tot mentale klachten die met vermoeidheid samenhangen. We kunnen minder goed presteren als we moe zijn. We maken bijvoorbeeld meer fouten. Het aantal mensen dat last heeft van mentale vermoeidheid neemt toe, en als gevolg daarvan neemt het ziekteverzuim toe. Onderzoekster Lorist van de universiteit Groningen ontdekte dat mensen die vermoeid zijn echt niet meer kúnnen presteren, en dat het geen kwestie is van niet meer willen.

Wanneer je iemand vraagt “ben je moe?” blijken mensen heel goed in staat te zijn om aan te geven of ze moe zijn of niet. Of er iets verandert in ons gedrag en in onze hersenen als we moe worden is moeilijker te zeggen. We doen dingen minder efficiënt en het kost meer moeite zeggen de vermoeide mensen. Maar wat verandert er dan als we moe worden?

Onder toezicht van ons brein

We zijn de hele dag bezig; We doen dingen die we al honderd keer eerder hebben gedaan, maar ook dingen die we nooit eerder hebben gedaan. We rijden van ons huis naar ons werk en terug, maar vinden in een onbekende stad ook de weg. In dit laatste geval moeten we wel ons hoofd erbij houden anders verdwalen we, zeker als we moe zijn is dat geen gemakkelijke opgave.

Als we iets doen, houden speciale gebieden in onze hersenen toezicht. Deze gebieden controleren of ons gedrag wel het gewenste resultaat oplevert, en grijpen in als het fout lijkt te gaan. Lorist en collega’s laten in hun onderzoek zien dat het toezicht houden helaas niet altijd even goed gaat.

Twee uur werken aan dezelfde taak

In hun onderzoek hebben ze aan gezonde mensen gevraagd om twee uur lang een computertaak uit te voeren. Al na een half uur werken gebruikte mensen informatie die hen kon helpen om de taak beter te kunnen uitvoeren niet meer. Ze gingen meer fouten maken zonder dat hun hersenen ingrepen. Natuurlijk zegt u, twee uur aan dezelfde taak werken is saai. Mensen hebben gewoon geen zin meer om verder te gaan met waar ze mee bezig zijn, en daardoor gaat hun prestatie achteruit? Ze kunnen nog wel maar ze willen niet meer.

Als dat zo zou zijn, dachten de onderzoekers uit Groningen, dan zouden we door middel van een extra beloning mensen misschien kunnen motiveren om ondanks de vermoeidheid toch hun werk goed uit te voeren. De vermoeide proefpersonen kregen daarom na twee uur werken een extra beloning in het vooruitzicht gesteld als ze goed hun best deden, en beter zouden presteren dan de andere deelnemers. Ondanks deze extra motivatie verdwenen de vermoeidheidseffecten niet. Een deel van de deelnemers werd sneller, maar maakte nog steeds fouten. De andere proefpersonen maakte minder fouten dan voordat ze extra gemotiveerd werden om hun best te doen, maar deze mensen bleven langzaam.

We kunnen dus niet zo goed meer presteren als we moe zijn en de kans dat we fouten maken, zonder dat we dat zelf in de gaten hebben, wordt groter. Wat betekent dat nu voor ons dagelijkse leven?

Rust nodig om te herstellen

We maken allemaal wel eens fouten. Dat heeft meestal geen grote gevolgen. Maar wat als je met een gecompliceerde beenbreuk bij een onervaren arts terecht komt, die de hele dag hard heeft gewerkt zonder tijd te krijgen om even rustig te zitten? Of je hebt er een drukke nachtdienst op zitten en je moet in de ochtendspits naar huis rijden? Vermoeidheid zou onder dergelijke omstandigheden wel eens ernstige gevolgen kunnen hebben.

Vermoeidheid is iets dat iedereen overkomt, maar het is gelukkig iets waar we vrij gemakkelijk weer vanaf kunnen komen. Vermoeidheid verdwijnt bij gezonde mensen als we op tijd rust nemen; na een goede nachtrust zijn we vaak weer tot alles in staat. Maar ook kortere pauzes, zoals koffie- en lunchpauzes tijdens ons werk zijn essentieel in dit opzicht.

We hebben onze rust nodig om te herstellen, en de onderzoeksresultaten van Lorist en collega’s geven de noodzaak aan van rustperiodes waarin we even op adem kunnen komen, om er daarna weer optimaal tegen aan te kunnen gaan.

Bron: Een balans uit evenwicht: Resultaten van het onderzoeksprogramma Psychische Vermoeidheid in de Arbeidssituatie (2004). M. Evenblij (Ed.). Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.