Geen taart
De verjaardag, een jaarlijks terugkerend moment om te vieren dat je weer een jaartje hebt mogen rondwandelen op deze planeet, lijkt misschien een onschuldig feestje. Toch is dat het niet helemaal, want er zit een dubbele betekenis achter. Het herinnert ons namelijk niet alleen aan het leven, maar ook aan de dood. We vieren daarom niet alleen het feit dat we weer een jaartje langer leven, maar impliciet ook onze eindigheid.
Verjaardagen worden op verschillende manieren gevierd: in China neem je je gasten vaak mee naar een restaurant, terwijl we in Nederland meer geneigd zijn het thuis te vieren. In Duitsland feliciteren de gasten alleen de jarige zelf, terwijl Nederlanders braaf de hele kamer rondgaan met uitgestoken hand.
Bovendien kan je op je werk wel fluiten naar een stukje taart wanneer jij niet degene bent die de taart meeneemt! En zo zijn er nog heel wat specifieke Nederlandse verjaarsdagsgewoontes. Sociologisch gaat er dan ook heel wat schuil achter een verjaardagsfeestje.
Allemaal in een kringetje
De namen Blumer, Goffman en Garfinkel moeten sociologen bekend in de oren klinken, anders is er iets mis. Herbert Blumer kwam met de term ‘joint action,’ een gezamenlijke sociale praktijk die steeds op een bepaalde manier tot stand komt omdat mensen daarvoor kiezen en samen tot een gedeeld idee ervan komen.
Oeps: Afbeelding met id 4771 niet gevonden.
De verjaardag kan als zo’n ‘joint action’ worden gezien: wie durft te beweren dat de huiskamerverjaardag met iedereen braaf in een kringetje niet typisch iets Nederlands is?
De wereld kent slechts toneelspelers
Wanneer je ‘theater’ zegt, zal een socioloog vrijwel meteen aan Erving Goffman denken. Deze Canadese socioloog (1922-1982) werkte het briljante idee uit dat het leven eigenlijk functioneert als een theaterspel. Vooral in het openbaar nemen we een bepaalde rol aan, om sociaal maar niet buiten de boot te vallen.
Een feestje wordt dan gevierd volgens een bepaald script: zo staan veel mensen bijvoorbeeld heel nonchalant met een drankje in de hand met elkaar te praten. Anderen bewegen hun hoofd ritmisch op de muziek en kijken er een beetje stoer bij. Uitvoering geslaagd!
Sociale regels zijn er niet om te breken
Ook Harold Garfinkels inzichten kunnen ons helpen wat meer van een afstandje naar een Nederlands verjaardagsfeestje te kijken om het hele gebeuren zo nog wat meer te analyseren. Zijn etnomethodologie kijkt naar de impliciete regels van het dagelijks leven.
Op You-tube zijn de nodige filmpjes te vinden van sociologie experimenten waarin sociale normen opzettelijk overschreden worden. In dit filmpje door anders te lopen op straat. [Engelstalig]
Oeps!
Wat als bijvoorbeeld iemand een keiharde scheet laat op een tot dat moment heel ordentelijk lopende huiskamerverjaardag? Machtig interessant, toch?
Garfinkel heeft laten zien dat er een groot reservoir aan impliciete normen bestaat en dat mensen daar emotioneel gehecht aan kunnen raken. Een scheet zal dan waarschijnlijk geen emotionele schade berokkenen, maar het onderbreekt wel even de impliciet overeengekomen normen wat betreft het vieren van een verjaardag.
Manon van der Meer is een derdejaars student Sociologie aan de Vrije Universiteit. Sinds half oktober ondersteunt ze als student-assistent het onderwijs van deze wetenschapsafdeling. Daarnaast schrijft ze regelmatig populairwetenschappelijke artikelen, waarbij ze onder meer kwesties als nationalisme bekijkt door een sociologische bril. Ze werd verliefd op sociologie, omdat “het je een analytische blik geeft op de maatschappij om je heen en je veel kan toepassen vanuit je studie op de actualiteit.”