De eilanden van Hawaii zijn bij geologen al sinds begin jaren zestig hét voorbeeld van een Hot Spot. Een Hot Spot blijft voortdurend op dezelfde plaats, zo luidde de theorie, en de oceaankorst schuift er overheen. Gevolg: een hele reeks vulkanen, waarbij hun onderlinge ligging de richting van de plaatbeweging aangeeft. Niet alle Hawaiiaanse eilanden liggen boven water: de oudere eilanden zijn al een beetje weggeerodeerd. Toch is de ketting van vulkanen ook onder water nog prachtig te vervolgen. Zo’n 47 miljoen jaar geleden zou de Pacifische plaat, waar de Hawaiiaanse eilanden als het ware op ‘meesurfen’, een beetje van richting veranderd zijn, want de onderzeese vulkanenketting vertoont een duidelijke knik.
Naar het westen toe worden de eilanden van Hawaii steeds ouder. Het meest oostelijke eiland, dat momenteel boven de Hot Spot ligt, groeit nog steeds. bron: NASA
Een nieuw onderzoek, deze week gepubliceerd in Science, laat zien dat niet alleen de oceaankorst in beweging is, maar dat ook de Hot Spot onder Hawaii zelf ooit bewogen heeft. De ouderdom van de vulkaan-eilanden van Hawaii is goed bekend. Door middel van boringen met het onderzoeksschip JOIDES Resolution zijn nu ook de onderzeese vulkanen die een eind ‘verderop’ in de keten zitten onderzocht. De ouderdom is bepaald uit de verhouding tussen bepaalde isotopen van kalium en argon. Radioactief kalium vervalt langzaam tot argon, en zodra een vulkanisch gesteente is gestold, kan het argongas niet meer ontsnappen. Door de hoeveelheid ‘gevangen’ argon ten opzichte van de oorspronkelijke hoeveelheid radioactief kalium te meten, valt het stollingstijdstip eenvoudig te berekenen.
De oorspronkelijke ligging van de hotspot valt óók te bepalen, althans: voor een deel. Bij het stollen van het gesteente blijven magnetietdeeltjes als een soort kompasnaalden langs het aardmagneetveld gericht. Ook als de eilanden later verder naar het noorden of het zuiden drijven, blijft de oorspronkelijke richting van de magnetietdeeltjes in het gestolde gesteente ‘bevroren’. Uit de hellingshoek van de magnetietdeeltjes kan de oorspronkelijke breedtegraad bepaald worden. Uit de metingen hiervan blijkt, dat de Hawaii-Hot Spot tussen 81 en 47 miljoen jaar geleden met zo’n 44 millimeter per jaar naar het zuiden wandelde.
De ligging van een Hot Spot blijkt dus niet constant te zijn, en dat betekent dat de plaatbewegingen misschien wel niet zo abrupt van richting zijn veranderd als vroeger werd aangenomen, én dat de convectiestromingen in de mantel kennelijk in de loop der tijd behoorlijk kunnen veranderen.