Voetbalgeweld is hardnekkig. Het beleid dat de afgelopen decennia is ontwikkeld, heeft dit geweld niet altijd kunnen bestrijden. Soms verandert hooliganisme juist door het beleid: het geweld verplaatst zich naar andere plekken en tijdstippen. Door de stadionverboden en strenge controle in de stadions bijvoorbeeld, vechten hooligans vaker in het centrum van de stad, voor of na de wedstrijd. Meer inzicht in de hooligancultuur kan volgens Spaaij helpen bij het verbeteren van het beleid.
Spaaij onderzocht de dynamiek van geweld tussen voetbalhooligans. In zijn proefschrift beschrijft hij het ontstaan, de ontwikkeling en de verschijningsvormen van hooliganisme in drie West-Europese landen (Nederland, Engeland en Spanje) en bij zes voetbalclubs: Feyenoord, Sparta, West Ham United, Fulham, FC Barcelona en Espanyol. Deze clubs zijn geselecteerd op basis van hun tegengestelde geweldsreputaties binnen de steden Rotterdam, Londen en Barcelona. Zijn belangrijkste informatiebronnen zijn interviews, observatie, beleidsdocumenten, fanzines, mediaberichtgeving, videobeelden en (hooligan)websites.
Grenzeloos fenomeen
‘Het hooliganisme werd lange tijd beschouwd als hoofdzakelijk een ’Engelse ziekte’, die langzaam maar zeker ook het Europese vasteland heeft ’geïnfecteerd’’ schrijft Spaaij. De laatste jaren is hooliganisme echter een taaie subcultuur geworden die zich niks aantrekt van landsgrenzen.
Terwijl het beleid steeds meer gestandaardiseerd is door internationale regelgeving, zijn er nog wel grote verschillen in de hooligancultuur per land en per club. Hooligans uit Spanje zijn bijvoorbeeld meer verbonden met extreemrechtse en extreemlinkse politiek dan Nederlanders terwijl Nederlandse hooligans vaak beter georganiseerd zijn dan Spaanse hooligans. Engelse hooligangroepen zijn meestal groter dan de Nederlandse en Spaanse groepen. Ook de manier waarop politie en clubs met hooligans omgaan verschilt. De stijl van de lokale politie botst nog al eens met het officiële beleid waardoor de effectiviteit van de maatregelen afneemt.
Als reactie op strikte beleidsmaatregelen en politiecontroles, plannen hooligans hun gewelddadige confrontaties met andere hooligans steeds beter. Soms wordt het tijdstip en de plaats zelfs met de tegenstander afgesproken. Ze spreken dan ergens af op een tijdstip waarvan ze weten dat de politiecontrole minder streng is. Dit betekent niet dat hooligans zich formeel zijn gaan organiseren. Hooligans kennen wel informele leiders die zichzelf hebben bewezen binnen de groep.
Feyenoord versus Sparta. Feyenoord staat bekend als een arbeidersclub. De supporterscultuur van deze club benadrukt vooral de harde mannelijkheid en de fysieke kracht. De hooligans gebruiken deze kenmerken in nog sterkere en dwingendere mate. Sparta Rotterdam heeft in tegenstelling tot Feyenoord een vriendelijk imago. Dit imago is deels tot stand gekomen als reactie op het ‘ruwe’ imago van de ander, Feyenoord. Het ‘vriendelijke’ imago van deze club wordt tot op zekere hoogte in stand gehouden door de media, de autoriteiten en de supporters zelf doordat wangedrag van supporters wordt getypeerd als een eenmalig incident of simpelweg wordt ontkend.
De kick van geweld
Ondanks alle verschillen hebben de meeste hooligangroepen een paar dingen gemeen. In elke hooligancultuur staat de kick van het geweld centraal. ‘De hooligans ervaren geweld als een kick die in schril contrast staat met het routinematige karakter van het dagelijks leven’, aldus Spaaij. Ze zijn op zoek naar sensatie, prestige en een gevoel van autonomie: ‘Ze pogen te doen en laten wat ze willen en ze willen laten zien dat de politie ze niet kan stoppen’. Hooliganisme is ook altijd verbonden met een plaats (zoals een stad of een stadion), die ze verdedigen tegen ‘de ander’. Binnen de hooligancultuur staat niet alleen mannelijkheid centraal, maar ook solidariteit en vriendschap. ‘Er is dus ook wat ’positiefs’ aan de hooligangroepen, het is niet alleen maar geweld’.
Succes van hooligans
‘Hooligangroepen zijn zo duurzaam omdat ze zich steeds aanpassen aan nieuwe situaties’, legt Spaaij uit. ‘En de duurzaamheid schuilt ook in het prestige van de hooliganlevensstijl onder jonge mannen die op zoek zijn naar uitdaging en avontuur’. De media en internetgroepen helpen mee aan de verspreiding van dit imago onder jongeren. De subcultuur wordt ook steeds meer zichtbaar door het ontstaan van een markt op het gebied van hooliganentertainment, kleding, boeken en films. ‘Hooligans springen steeds meer in het oog en dat verlaagt de drempel om een keertje te komen kijken of mee te doen’, zegt Spaaij.