Vorig jaar kwam de vondst van de eerste schedel van een Nederlandse Neanderthaler in het nieuws. Dit jaar is er weer groot nieuws rondom de oude mens in Nederland. Pieter Stoel en Freek Busschers (TNO) onderzochten vuurstenen voorwerpen uit Woerden (provincie Utrecht). De voorwerpen hebben waarschijnlijk een ouderdom van 370.000-600.000 jaar en kunnen daarom gemaakt zijn door een oudere mensensoort dan de Neanderthaler: Homo heidelbergensis.

Hiermee zouden deze vondsten de regio Maastricht verslaan waar de tot nu toe de oudste artefacten van Nederland vandaan komen. Deze artefacten behoorden toe aan oermensen die hier 250.000-300.000 jaar geleden hun kampementen opsloegen. Of ze nou Neanderthalers waren of individuen van Homo heidelbergensis is niet precies bekend. Voor de Neanderthalers zijn de voorwerpen aan de oude kant, terwijl het voor Homo heidelbergensis aan de jonge kant is. Als de datering van 370.000-600.000 jaar geleden voor de artefacten uit Woerden klopt, dan zijn ze mogelijk gemaakt door Homo heidelbergensis.

Twee vuurstenen voorwerpen uit Woerden.

Pieter Stoel

Vuurstenen

Het onderzoek aan het materiaal vond plaats aan duizenden vuurstenen in de vorm van mesjes, schaven en schrapers die tijdens een zandwinning bij Woerden tevoorschijn kwamen. Pieter Stoel vond deze voorwerpen bij de zandzuigerij ter plaatse en nam later contact op met Freek Busschers die, in verband met werk voor TNO en zijn promotieonderzoek over onder andere de afzettingen nabij Woerden, veel over de lokale aardlagen weet.

Tussen de duizenden vuurstenen artefacten zelf zitten geen Mousterienspitsen en ook geen kleine Mousterienvuistbijltjes volgens Stoel. Die zijn juist zo kenmerkend voor de Neanderthalers. Met andere woorden: de werktuigen zijn waarschijnlijk door een andere cultuur geproduceerd.

Diepte

De crux ligt hem in de diepte waarop de vuurstenen zijn gevonden. Stoel geeft aan dat de diepte van de vondsten ongeveer 27-36 m onder het maaiveld moet zijn geweest. Busschers weet aan te vullen dat het daarom zou kunnen gaan om zandlagen van 370.000 ± 40.000 jaar door de dateringen aan zandkorreltjes met behulp van licht. Probleem is echter dat de zandlagen van de vindplaats nu weggezogen zijn. Freek Busschers geeft aan Kennislink aan dat nieuw onderzoek nodig is op nieuw (zand)materiaal van de Woerden-site zelf. Een nieuwe boring net naast de zandzuigerij zou ideaal zijn, maar of dat financieel haalbaar is blijft nog even de vraag.

De zandzuigerij in Woerden waar de vuurstenen artefacten vandaan komen.

Pieter Stoel

Andere fossielen

Een extra foefje bij het aannemelijk maken van de ouderdom van de vuurstenen is de zogenaamde ‘begeleidende fauna’. Dit zijn fossiele resten van dieren of planten die in dezelfde lagen zijn gevonden en daarom meer kunnen vertellen over het klimaat en de ouderdom. De botresten gevonden in Woerden zijn onder andere van nijlpaarden en bosolifanten, die rond 600.000 jaar geleden leefden in het toen warme Nederland. Maar er is meer. Stoel vertelt aan Kennislink: “Er is een jaar lang op 36 m diepte gebaggerd en tussen de zeer grove afzettingen trof ik artefacten aan. Bij onderzoek aan de grove zandfractie ontdekte ik Vroeg Pleistocene zaden, schelpen en muizenkiesjes, die minimaal 500.000 jaar oud zijn.”

Engeland

Een ander belangrijke aanwijzing voor de ouderdom komt uit Engeland. In Pakefield (oostelijk Engeland) zijn vergelijkbare vuurstenen werktuigen gevonden. De artefacten uit Woerden zouden daarom ook rond 600.000 jaar oud kunnen zijn. Dick Stapert (Rijksuniversiteit Groningen) is echter niet overtuigd en vindt dat de totstandkoming van de kleur van de vuurstenen maar eens moet worden onderzocht.

Verder onderzoek zal de ouderdom van de vuurstenen voorwerpen uit Woerden moeten vaststellen. Pieter Stoel wil er zelfs zijn baan als leraar natuur- en scheikunde voor opzeggen. “Wat ons nu rest is een nauwkeurig bewijs te leveren van vondsten exact op diepte. Dit is een dagtaak waarvoor ik mijn huidige baan ga opzeggen.” Het beste bewijs zouden echter resten van de oermensen zelf zijn. “Helaas heb ik nog geen menselijke resten gevonden in Woerden, misschien komt dat nog!” Het onderzoek wordt vervolgd dus…

Een deel van de schedel van Homo heidelbergensis uit Atapuerca, Spanje.

José-Manuel Benito Álvarez