De uitzetting door Pakistan van twee Nederlanders die zich daar bij al-Qaeda probeerden aan te sluiten, eerder dit jaar, roept de vraag op hoe het toch komt dat jonge (meestal) mannen zich aangetrokken voelen tot zulke organisaties.
Je zou verwachten dat het idee dat moslims door het Westen worden overheerst, of de wens om een moslimstaat te vestigen hieraan ten grondslag ligt. Onderzoek naar de motivatie van leden van terroristische organisaties maakt echter duidelijk dat een diep ideologische of religieuze reden meestal niet de oorzaak is.
Voor degenen die een gewelddadige organisatie opzetten, wil een doordachte visie op de maatschappij en hoe die veranderd zou moeten worden nog wel eens bepalend zijn. Voor het gros van de leden van zo’n organisatie is dat echter helemaal niet belangrijk.
De doelstellingen van nationalistische terreurorganisaties, zoals de Baskische ETA of de Ierse IRA, werden gedeeld door een substantieel deel van de bevolking, maar slechts een heel klein deel daarvan werd daadwerkelijk lid. Dat geldt ook voor het anti-imperialistische gedachtegoed van links-revolutionaire bewegingen uit de jaren zeventig, zoals de West-Duitse RAF en de Italiaanse Rode Brigades, en tevens voor de Islamistische groeperingen van de laatste decennia.
Hoe komen jongeren er dan toe om zich aan te sluiten; zijn het misschien een bepaald soort mensen? De ervaring leert dat terroristen vooral jonge mannen zijn, hoewel in de laatste decennia ook steeds meer vrouwen actief zijn geworden. Waar de leiders meestal kinderen zijn van de elite, zijn de gewone leden vaak wat armer en lager opgeleid. Over het algemeen dus doorsnee mensen, al is wel duidelijk dat de allerarmste noch de allerrijkste zich veel inlaten met terrorisme. Die hebben blijkbaar wel iets anders aan hun hoofd.
Politiek actieve studenten en jeugdleden van politieke partijen vormen vaak de intellectuele basis voor de eerste activisten. Daarna worden leden vooral aangetrokken door de heroïek van het vechten. Hoewel de zoektocht naar het heroïsche iets is dat jongeren drijft tot allerlei activiteiten, van sporten tot videogames, is dit ook de belangrijkste drijfveer om tot geweld over te gaan. Maar waarom gaat de ene boksen of gamen en sluit de andere zich aan bij al-Qaeda?
Hierbij doet voorbeeld volgen. Niet alleen uit het verleden maar vooral uit de directe omgeving. Als er al mensen zijn die geweld gebruiken voor een doel dat meerdere mensen ondersteunen, wordt het makkelijker voor anderen om dat ook te gaan doen. Groepsdruk is hierbij een belangrijke factor. Jonge activisten kunnen elkaar aanzetten tot steeds extremere ideeën en daarmee ook tot extremere handelingen. Dit wordt versterkt als een groepje zich isoleert van zijn omgeving, of als het slechte ervaringen heeft met de overheid.
In de juiste omgeving zijn jongeren, zoals het nu net door Pakistan uitgeleverde tweetal, dus heel gevoelig voor de aantrekkingskracht van het terrorisme. Het is daarom belangrijk om niet teveel repressie te gebruiken of om groepjes die op zoek zijn naar actie te isoleren. Het geven van alternatieve uitlaatkleppen is aan te bevelen, hoewel het op den duur krijgen van een partner en kinderen ook velen van hen tot bedaren brengt.
Eerdere gastcolumns voor Geschiedenis & Archeologie:
- Een potdichte deur op Downing Street 10 (Jouke Turpijn)
- Vijf eeuwen migratie (Susan Leclercq)
- Gipsen helden in het Allard Pierson Museum (René van Beek)