Een van de betere argumenten tegen paternalisme is wikipedia. Paternalisten geloven dat de meeste mensen, zonder deskundige begeleiding, toch maar naar hun ongeluk lopen. Daarom is het maar goed dat er experts zijn die voor die mensen beslissen wat goed voor ze is.

En wat heeft dat met wikipedia te maken? Op wikipedia is in principe iedereen en dus niemand expert. Iedereen kan berichten maken en andermans berichten aanpassen. Paternalisten denken dan: dat loopt in de kortste keren fout. Als iedereen zich met alles en nog wat kan bemoeien, dan heerst onvermijdelijk anarchie. Dan staat wikipedia vol baarlijke nonsens en kan niemand nog waarheid van verzinsel onderscheiden.

Dat valt in de praktijk nogal mee, leert een nieuw boek over wikipedia: The Wikipedia Revolution door Andrew Lih. Inderdaad: in de begintijd liepen de dingen wel eens uit de hand. Maar het duurde niet zo vreselijk lang of het wikipedia-principe van veralgemeend vrij onderzoek – iedereen kan berichten maken en andermans berichten aanpassen – had een zelfregulerend effect. Wie baarlijke nonsens schreef, kon er van op aan dat die nonsens door anderen werd weerlegd. Wie de waarheid naar zijn hand wou zetten, ontdekte dat anderen onvermijdelijk de nodige correcties aanbrachten.

En zo groeide en groeit wikipedia: uitvoeriger en vollediger dan welke andere encyclopedie ooit. En zelfs sceptici moeten nu toegeven dat wikipedia eigenlijk best meevalt. Maar wat is precies het geheim? Waarom liep het goed af? Drie dingen zijn cruciaal gebleken. Eén, er heerst geen anonimiteit. Twee, berichten hebben een lange looptijd. Drie, er lopen scheidsrechters rond.

Eén. Wie op wikipedia schrijft moet nergens zijn naam achterlaten. Maar toch laat je een spoor na dat onvermijdelijk naar jouw computer leidt. Een spoor dat bovendien altijd blijft bestaan. Blijkbaar is die minimale vorm van identificatie voldoende. Dat schrikt de idioten en gekken af die de internetpagina’s van de kranten onveilig maken.

Twee. Wie op de internetpagina van de krant een mening ventileert, weet dat er na twee dagen niemand meer komt kijken. Dat maakt dat er geen remmingen bestaan. Wie op wikipedia schrijft, weet dat berichten altijd kunnen worden herlezen en herschreven. Blijkbaar werkt dat voldoende afschrikwekkend en disciplinerend. In het licht van de eeuwigheid letten we een beetje op wat we schrijven.

Drie. Niet vergeten: op wikipedia lopen scheidsrechters rond. Enerzijds zijn dat de gebruikers zelf, die kunnen aangeven of berichten al dan niet neutraal zijn. (Dat is, samen met de verplichting je beweringen met bronnen te staven, overigens de enige standaard die op wikipedia geldt: berichten moeten neutraal van toon zijn.) Anderzijds is er een klein groepje mensen dat professioneel nakijkt wat er verschijnt en dat, waar narigheid wordt geconstateerd, een waarschuwend signaal achterlaat.

Patrick Stouthuysen is als hoogleraar politieke wetenschappen verbonden aan de vakgroep Politieke Wetenschappen van de Vrije Universiteit Brussel. Hij doet onderzoek naar politiek liberalisme, de relatie tussen kerk en staat en stadsbeleid.

Eigenlijk is wikipedia zo ongeveer wel het allermooiste dat de mensheid in de recente geschiedenis is overkomen. De oude droom van de Verlichting, de volledige bibliotheek van alle kennis van de mensheid binnen ieders handbereik, is dichterbij dan ooit.

En het beste is: dat gebeurt allemaal spontaan, vrijwillig en zonder de minste dwang. Paternalisten hebben ongelijk.

Lees ook:

• Column van wetenschapsjournalist Marcel Hulspas, die een stuk negatiever over wikipedia is.
• Meer over The Wikipedia Revolution (Eng.)
• De geschiedenis van Wikipedia óp Wikipedia (Eng.)