Het wetenschappelijk inzicht van een kleuter

Dit deed ze door over een periode van anderhalf jaar lang, kinderen om de drie maanden te testen op hun begrip van zwaartekracht en luchtdruk. “Voor de zwaartekrachtproef ging ik naast een kind op de grond zitten, en keken we samen naar een knikkerbaan. Vervolgens vroeg ik dingen als: weet je wat dit is? Wat gebeurt er als je een balletje op een knikkerbaan legt? Rolt deze dan naar boven of naar beneden? Waarom dan?” Voor de luchtdruktest maakte ze de punt van twee spuitjes aan elkaar met een slangetje. “Wat gebeurt er nu als ik het ene spuitje indruk? Hoe kan dat nou? En wat gebeurt er als ik een langer slangetje gebruik? Elke keer bouwde ik de moeilijkheidsgraad iets op.”

Nieuwsgierigheid prikkelen

Van der Steen mat hoeveel antwoorden de kinderen gaven, hoeveel er goed waren en hoe complex de antwoorden waren. “Oftewel: herkende het kind de spuit alleen, of kon hij al twee elementen aan elkaar koppelen: dat het indrukken van de ene spuit er bijvoorbeeld voor zorgt dat de andere beweegt?” Ook liet ze ouders een vragenlijst invullen over hoe vaak ze thuis met hun kind praten over ‘waarom dingen zo zijn zoals ze zijn’ en nieuwsgierigheid aanmoedigen.

De kinderen uit het normale en speciale onderwijs verschilden niet in het aantal antwoorden dat ze gaven of de complexiteit hiervan. Kinderen uit het speciaal onderwijs gaven alleen iets meer foute antwoorden. Hoe goed ze het gemiddeld gezien deden, hield geen verband met hun score op taal- en rekentoetsen of het opleidingsniveau van hun ouders. Maar wél met de hoeveelheid interactieve gesprekken thuis, die de nieuwsgierigheid van een kind prikkelen.

“Natuurlijk is mijn studie ‘slechts’ een verkennende studie met weinig kinderen. Maar ik heb wél aangetoond: hoe een kind scoort op taal- en rekentoetsen, zegt niet per se iets over hoe snel een kind leert. Het voorspelt in ieder geval niet hoeveel inzicht een kind heeft in wetenschap en techniek.” Want wat meten die standaard taal- en rekentoetsen eigenlijk, vraagt Van der Steen zich af.

“Naast kennis ook aandacht, concentratievermogen, vocabulaire en misschien ook wel faalangst. Zulke toetsen dwingen kinderen om achter hun tafeltje, zonder context, geïsoleerde kennis op te halen. Dat is moeilijk. Maar als je kinderen juist laat interacteren met hun omgeving en je hen ook nog eens stimuleert om zelf na te denken, dan vallen al die obstakels weg. Dan lukt het ze wel.”

Handig, maar niet heilig

Daarom zijn Cito-toetsen uit het leervolgsysteem – die niet alleen in groep 8, maar ook al op kleuterleeftijd worden afgenomen – volgens Van der Steen handig, maar niet heilig. “Dat is voor leraren belangrijk om te beseffen. Nu mogen alleen de beste leerlingen – die het hoogst scoren op taal- en rekentestjes – naar de ‘plusklas’, waar ze voor wat extra uitdaging leuke proefjes mogen doen. Terwijl andere kinderen hier misschien wel net zo goed in zijn, evenveel van leren en net zo veel plezier uit halen.”

Ook moeten leraren niet bang zijn om jonge kinderen vragen te stellen en ze dingen zelf uit te laten zoeken, benadrukt Van der Steen. “Want je zult zien: als je ze genoeg context biedt, komen ze best wel ver.” Ze vertelt dat een jongetje van drie al snel doorhad dat er bij de luchtdrukproef ‘iets’ door het buisje heen ging. “Toen we het langere buisje aansloten zei hij opeens: ‘Ooh! Er zit zucht in!’ Hij heeft nog niet het vocabulaire om zich scherp uit te drukken, maar hij snapt het wel.”