Wie kijkt naar de ontwikkelingen in wat eerst ‘Derde Wereld’, later ‘ontwikkelingslanden’ en inmiddels ‘het Globale Zuiden’ heet, ziet dat begrip treffend geïllustreerd. Een mooi voorbeeld vormt de introductie van de telefonie in Afrika. Was toegang daartoe zelfs in het jaar 2000 nog slechts voorbehouden aan een beperkte stedelijke elite, inmiddels maakt ruim tachtig procent van de Afrikaanse bevolking er volop gebruik van. Het ‘wondermiddel’: mobieltjes! Doordat Afrika en andere gebieden die behoren tot het Globale Zuiden de hele fase van de investering in, en aanleg van vaste netwerken konden overslaan, was de marktpenetratie van de mobiele telefonie een onstuimige, razendsnelle ontwikkeling.
Off-grid revolutie
Ook op andere terreinen verloopt de ontwikkeling van (steeds schonere) technologie zo snel, dat we wel eens getuige zouden kunnen worden van een echte revolutie.
Being off-grid, van welk openbaar net dan ook (energie, water, sanitatie, maar ook onderwijs, gezondheidszorg, banken, verzekeringen) was altijd een ernstig ontwikkelingsnadeel. Dat nadeel is rap bezig om te slaan in een voordeel: dankzij actuele technologische ontwikkelingen kan het Globale Zuiden zonder alle investeringen, bouw- en installeringstijd en ballast van al die fysieke grids.
Neem energie. De beschikbaarheid van energiedragers was altijd afhankelijk van flinke fysieke operaties. Of het nu ging om hout (steeds verder lopen om te sprokkelen en te kappen), of steenkool, aardolie en gas (complexe mijnbouw en andere winningstechnieken plus transport of raffinage), in alle gevallen had het veel voeten in de aarde.
Na al dat kappen, graven en boren kijken we nu eindelijk omhoog, en ontdekken dat er een energiebron bestaat die onuitputtelijk is, en 100% betrouwbare levering garandeert van schone energie die bovendien reeds letterlijk globaal gedistribueerd is. En het is ook nog eens volledig gratis: de zon. Draadloze energielevering aan huis, ook op plekken zonder postcode. Je hoeft die energie alleen maar op te vangen en eventueel op te slaan. En daarvoor is inmiddels handige, steeds efficiëntere technologie ontwikkeld.
Dankzij de combinatie van deze decentrale, onafhankelijke en betrouwbare energielevering, samen met die mobiele telefonie en internet, is ook duurzame ontwikkeling van onderwijs, gezondheidszorg, bankieren en verzekeren binnen bereik gekomen. Veel, en in een aantal gevallen zelfs alles, kan draadloos. Waar geld overmaken in de VS nog met cheques plaatsvindt, bankiert een Afrikaan razendsnel met z’n mobieltje. Een verzekering afsluiten en periodiek betalen: idem. Medisch advies nodig in een afgelegen dorp? Bellen, skypen, facetimen. Onderwijs , of zelfs universitaire colleges volgen? Via internet te kust en te keur, en vaak gratis, overal te volgen. Schoon water? Er bestaan duurzame en betaalbare technieken om dat lokaal en snel te realiseren, van luchtvochtcondensatie tot en met de Villagepump. Dankzij moderne sanitatietechnieken zijn afvalwaterleidingen en centrale zuivering overbodig geworden. Ook adequaat en actueel landbouw- en teeltadvies kan efficiënt en vaak zelfs geautomatiseerd per telefoon en internet gegeven worden. Het is de ‘Wet van de stimulerende achterstand’ in actie.
Grote potentie
Decentraal, efficiënt, off-grid en betaalbaar; dat is het klavertje vier van de potentie van het Globale Zuiden. Dankzij een snelle verspreiding van al die toegankelijke technieken kan de ontwikkeling zomaar een eeuw gaan overslaan. Want probeert u zich eens voor te stellen welke perspectieven zich ineens ontvouwen…
Het is een rooskleurig beeld van ontwikkelingen die zeker niet vanzelf zullen gaan. Dit cahier schetst een genuanceerd beeld van het gecompliceerde sociaal-culturele kader waarbinnen al deze potentie zich zal moeten zien te ontwikkelen. En dan is er ook nog de sociaal-economische en politieke context. Maar perspectiefvolle potentie is er dus volop.
Niet alleen de mogelijkheden zijn enorm, ook de noodzaak. Jared Diamond gaat in zijn boek Collapse na wat de oorzaak was van de ineenstorting van vijfentwintig vroegere beschavingen. Was er een externe oorzaak die men niet zag aankomen, of was men zich bewust van de bedreigingen, maar lukte het niet om ze het hoofd te bieden?
Zijn conclusie: in geen enkel geval slaagde men er in de samenleving adequaat te reorganiseren. Dat is een ernstige waarschuwing aan ons. Destijds betrof het geïsoleerde beschavingen. Nu is de wereld een dorp met ruim 7 miljard inwoners. Klimaatverandering, leeggeviste, vervuilde en verzuurde oceanen, instortende biodiversiteit, massa-erosie … het zijn geen lokale problemen meer. Het is symbolisch dat de Syrische vluchtelingencrisis begon met vijf jaar extreme droogte en misoogsten.
‘Vluchten kan niet meer’ was de titel van een musicalliedje van Annie M.G. Schmidt begin zeventiger jaren van de vorige eeuw. Naar verluidt werd zij daarbij geïnspireerd door het rapport aan de Club van Rome.