Hoe ziet een experiment in de ruimte eruit?
“Het is erg gevarieerd. Soms ben je proefpersoon, voor onderzoek naar bijvoorbeeld effecten van gewichtloosheid op hoofdpijn, het evenwichtsorgaan en botontkalking. Maar andere keren is een experiment voor mij niets meer dan een cassette vervangen of de proef stoppen en afbreken. Dat kan bijvoorbeeld nog onderzoek zijn van vorige missies, want sommigen experimenten lopen gewoon door over verschillende crews van het ISS.
Kuipers: een korte bio
1958: Wordt geboren in Amsterdam. 1977: Studeert af aan het Van der Waals Lyceum in Amsterdam. 1987: Behaalt zijn Doctor of Medicine aan de Universiteit van Amsterdam. 1987-1988: Onderzoekt als officier bij de Koninklijke Luchtmacht incidenten als gevolg van desoriëntatie bij jachtvliegers. 1989-1990: Doet bij het Nationaal Lucht- en Ruimtevaartgeneeskundig Centrum onderzoek naar diverse lichamelijke klachten bij piloten als gevolg van sterke acceleraties. 1991: Wordt als wetenschapper actief bij de ESA. 1993: Is verantwoordelijk voor verschillende lichamelijke experimenten die tijdens ruimtemissies in Space Shuttles worden gedaan. 1999: Wordt lid van het Europese astronautenkorps. 2004: Gaat voor het eerste naar het ruimtestation ISS, de missie duurt 11 dagen. 2011-2012: Verblijft 193 dagen in de ruimte. Een Europees record.
Tijdens zijn ruimtemissies voert Kuipers tientallen experimenten uit. Bij terugkeer houdt hij zich onder andere bezig met het begeleiden van nieuwe astronauten.
Andere experimenten liggen niet zo voor de hand. Ik moest bijvoorbeeld een app voor een smartphone uitproberen, die in staat was aan de hand van de kromming van het aardoppervlak de actuele hoogte te berekenen. En dat is niet alleen een lollige applicatie, want met een iets geavanceerder apparaat zouden wij daar in het ruimtestation ook wat aan hebben. Het zou ons gedetailleerde informatie opleveren over de hoogte van het ruimtestation."
Wat vond je het leukste experiment?
“Het experiment waarbij de hele aarde zo goed mogelijk werd nagebouwd, GeoFlow. Dat was in feite een bol en met daarin verschillende vloeistoffen. Daar omheen zat weer een omhulsel met andere vloeistoffen.
Wat daarmee gesimuleerd werd is de aardkern met daaromheen de mantel en de korst. Dan had je ook nog een elektrische spanning in de bol die de zwaartekracht op schaal nabootste. Bovendien zaten er temperatuurverschillen en draaiingen in het model. Alle ‘ingrediënten’ van de aarde zaten er zo goed mogelijk in.
Wetenschappers hopen hiermee betere computermodellen te kunnen maken van de aarde. Daaruit zouden betere voorspellingen gedaan kunnen worden op het gebied van aardbevingen en vulkanisme. Met een experiment als GeoFlow kun je zien of dergelijke computermodellen enige voorspellende waarde hebben."
Voor hoeveel van die experimenten was jij zelf proefpersoon?
“Een stuk of 10 à 15. Zeker niet de meerderheid van de in totaal 55 experimenten. Sommige van die proeven waren overigens heel erg simpel. Dan hoefde ik alleen maar mijn hand op een bepaald materiaal leggen of ergens drie keer op te blazen.”
“Bij medische experimenten is dat een heel ander verhaal. Dan ben je zelf het ‘apparaat’, en dat kost vaak meer tijd. Bovendien helpen er soms ook andere astronauten mee de meetinstrumenten te installeren. Over het algemeen kosten die proeven dan ook veel meer tijd voor de bemanning. Ik denk dat ik zeker meer dan helft van de tijd kwijt was aan medische experimenten.”
Heb je direct contact met de wetenschappers?
“Nee, als astronaut heb je dat nauwelijks. Je krijgt voor de vlucht wel uitleg over de experimenten, maar daar zijn de wetenschappers meestal niet bij betrokken. Dat doen assistenten. Zij geven je training en vertellen hoe je de experimenten moet uitvoeren. Ik heb de hele wereld over moeten reizen voor dergelijke oefeningen.
Uiteindelijk komen resultaten van de experimenten weer terug naar de Europese ruimtevaart-organisatie. Maar dat kan wel jaren duren. Ik hoop die resultaten nog wel te zien."
Krijg je die resultaten altijd?
“Nee, astronauten zijn uitvoerders. Ik deed experimenten voor wetenschappers uit allerlei landen, Japan, Nederland, noem maar op. Bovendien beslaan die experimenten allerlei vakgebieden. Het is niet te doen om dat allemaal te volgen…”
Wat zou je zelf in het ruimtestation willen onderzoeken?
“Als ik het zelf voor het zeggen had zou ik veel met planten en insecten werken. Ik vind het erg leuk om te zien hoe planten groeien in een gewichtsloze omgeving. De vraag die je daaraan kan koppelen is hoe je gewassen kan kweken in de ruimte. Daarnaast zou ik willen zien hoe mieren hun nest bouwen in gewichtloosheid. Zoiets is met spinnen en bijen al gedaan.”
André Kuipers, man van de sterren(kunde)?
André Kuipers fotografeerde deze maan door een raampje vanuit het International Space Station (ISS).
André Kuipers/ESA
“Ik heb geen astronomie gestudeerd, maar op de middelbare school had ik het als bijvak. Ik ben dan ook erg geïnteresseerd in de astronomie en sterrenkunde. Als kind ging ik ook vaak naar toespraken en lezingen die werden gehouden in het planetarium van Artis. Wat mijn fascinatie voor sterrenkunde en de ruimtevaart aanwakkerde waren sciencefiction-boekjes van mijn oma. Daardoor raakte ik geïnteresseerd in het buitenaardse; andere planeten en sterren. Tegenwoordig ben ik vooral als leek geïnteresseerd. Ik kijk ook wel eens op Kennislink!”
Je deed als arts al evenwichtsonderzoek. Heeft dat je geholpen astronaut te worden?
“Het begon allemaal toen ik geneeskunde studeerde aan de Universiteit van Amsterdam. Ik las een krantenartikel van hoogleraar Wil Oosterveld over evenwichtsonderzoek bij Apollo-astronauten.
Ik was erg geïnteresseerd en zocht contact met hem. Tussen mijn coschappen van de geneeskunde-opleiding door kon ik vervolgens op zijn afdeling meedraaien in allerlei piloten-onderzoek.
Uiteindelijk ben ik zo bij de luchtmacht terecht gekomen. Daar ben ik officier geworden en heb ik onderzoek gedaan naar desoriëntatie bij jachtvliegers. Via de luchtmacht kwam ik bij het keuring- en onderzoekcentrum voor de lucht- en ruimtevaart. Daar heb ik samen met onderzoeksinstituut TNO ook weer onderzoek gedaan naar gewichtloosheid. Al deze functies helpen enorm voor een goede cv om te solliciteren naar een baan als astronaut.
Deze stappen heb ik overigens allemaal bewust gemaakt. Ik ging uiteindelijk ook kijken wat de eisen waren die ESA stelt aan potentiële astronauten. Daarom heb ik mijn vliegbrevet gehaald, ik leerde duiken, ik had die gewichtloosheids-onderzoeken gedaan. Met al die ervaringen word je op zijn minst uitgenodigd voor een vraaggesprek. Vanaf daar ging bij mij het balletje rollen."
Alle foto’s die Kuipers tijdens zijn ruimteverblijf maakte zijn hier te vinden.