Europese verkiezingen bestaan eigenlijk nog niet zo heel lang. Het Europese Parlement wordt pas sinds 1979 democratisch gekozen door de burgers van alle lidstaten. Tijdens die eerste verkiezingen ging tweederde van de kiesgerechtigden naar de stembus. Bij de laatste verkiezingen, in 2004, kwam minder dan de helft er zijn bed voor uit. Europese verkiezingen zijn dus minder populair geworden. Dat is opvallend. Want de Europese Unie heeft steeds meer invloed gekregen op ons dagelijkse leven. Daarmee is het werk van het Europees Parlement sinds 1979 veel belangrijker geworden. Maar waar bestaat dat werk precies uit? En hoe is het parlement georganiseerd?
Hoe zit het Europese Parlement nou eigenlijk in elkaar?
Als het voltallige Europees Parlement lunchpauze heeft, moeten er vrachtwagens met broodjes klaarstaan. Het Europees Parlement bestaat namelijk uit 732 leden. Dat is ongeveer vijf keer zo groot als onze eigen Tweede Kamer. Duitsland heeft als grootste land ook de meeste afgevaardigden: 99. Nederland heeft 27 afgevaardigden.
Die 27 Nederlandse volksvertegenwoordigers zitten niet, zoals op de camping in Spanje, gezellig samen bij elkaar. De Nederlandse politici zijn verdeeld over verschillende internationale politieke fracties. Zo heb je de Europese Volkspartij (EVP), waar bijvoorbeeld het CDA en de Britse conservatieven samen in zitten. Deze fractie is het grootst (268 zetels). Daarna komt de Sociaal-Democratische Fractie (PSE), inclusief PvdA’ers, met 200 zetels. In de Liberale en Democratische Fractie zitten zowel Nederlandse VVD’ers als D66’ers. Als je op 4 juni dus op een D66’er stemt, steun je automatisch ook de VVD een beetje, omdat ze in het Europese Parlement samen optrekken. Naast deze grote fracties zijn er kleinere fracties en onafhankelijke politici.
- Kijk hier voor meer informatie over de verschillende fracties.
- Bekijk hier hoe de verschillende Nederlandse partijen precies stemmen.
Wat doet het Europees Parlement nou eigenlijk?
De belangrijkste taak van het Europees Parlement is het controleren en adviseren van de Europese Commissie. De Europese Commissie is het dagelijks bestuur van de EU. Elke lidstaat mag één commissaris leveren, die voor vijf jaar benoemd wordt en zijn eigen takenpakket heeft. Onze huidige euro-commissaris is Neelie Kroes. Samen met de andere 26 commissarissen zorgt zij voor het dagelijkse reilen en zeilen van de EU.
Het is de taak van het Europees Parlement om te controleren of Neelie Kroes en haar collega’s hun werk een beetje goed doen. Het Parlement kan de Commissie naar huis sturen als een tweederde meerderheid vindt dat de Commissie faalt. Ook heeft het Parlement een adviserende taak: samen met de Commissie mogen ze bijvoorbeeld wetten bedenken en voorleggen aan de Raad van Ministers. Daarnaast moet het Europees Parlement de uitgaven van de EU controleren. Als het Parlement het niet eens is met de EU-begroting, kan deze worden afgewezen en moeten de Europese ambtenaren opnieuw gaan rekenen. Een laatste taak van het Europees Parlement is het maken van wetten, samen met de Raad van Ministers.
Bekijk hier een kort filmpje over het Europese Parlement.
Wat mag het Europees Parlement niet?
Hoewel het Europese Parlement de laatste jaren wel meer bevoegdheden heeft gekregen, beschikt zij niet over het ultieme machtsmiddel: het wegsturen van de echte machthebbers. Nationale parlementen kunnen dit wel. Als Balkenende en zijn ministers het land naar de verdoemenis zouden leiden, kan de Tweede Kamer hen de laan uitsturen.
Waarom kan het Europese Parlement de Europese regering niet wegsturen? Dat komt doordat er eigenlijk geen echte Europese regering is. Alle belangrijke beslissingen worden genomen in de Raad van Ministers. Maar de samenstelling van deze raad wisselt met de onderwerpen die besproken worden. Gaat het bijvoorbeeld over landbouwbeleid, dan komen alle ministers van landbouw samen om beleid te maken en beslissingen te nemen. Als het over werkgelegenheid gaat, komen alle ministers van Sociale Zaken bijeen.
De ministers die feitelijk de lakens in Europa uitdelen, zijn niet rechtstreeks gekozen door het ‘Europese volk’. Zij zijn benoemd door democratisch gekozen regeringsleiders. Neem bijvoorbeeld onze Minister van Sociale Zaken, Piet Hein Donner. Hij is benoemd door de leider van onze grootste partij, Balkenende. Deze ministers worden dus (indirect) gekozen door de Nederlanders. En dus kunnen ze alleen door Nederlanders worden weggestuurd. Het zou raar zijn als het Europees Parlement, omdat ze het niet eens is met de manier waarop Europa wordt geleid en de beslissingen die worden genomen, alle ministers van alle Europese landen naar huis zou kunnen sturen. Ze passeren dan namelijk de nationale regeringen en parlementen.
Het Europees Parlement is dus eigenlijk een parlement zonder spierballen. Politiek filosoof Luuk van Middelaar heeft er een mooie metafoor voor: “Het Europees Parlement is geen volkstribuun die de machthebbers uitdaagt. Het lijkt eerder een hofmusicus, op zoek naar aandacht van de prins – omdat achter de prins het publiek zit.” Van Middelaar promoveerde onlangs aan de Universiteit van Amsterdam op een onderzoek naar de geschiedenis van de Europese Unie.
Spotje voor de Europese verkiezingen 2009.
De Europese Raad: waar het gebeurt
Het Europees Parlement is volgens Luuk van Middelaar een belangrijke instelling, maar de kern van Europese samenwerking bevindt zich ergens anders, in de Europese Raad. Tijdens de Europese Raad, ook wel de EU-top genoemd, komen alle Europese staatshoofden of regeringsleiders, samen met hun ministers van Buitenlandse Zaken, bij elkaar. De Raad neemt geen bindende besluiten, maar stippelt de grote lijnen uit. Aan de tafel van de Europese Raad wordt het echte politieke spel gespeeld. Er wordt stevig onderhandeld omdat iedere lidstaat zijn eigen belangen najaagt. Maar tegelijkertijd zijn de leden zich ervan bewust dat ze ook een gezamenlijk doel hebben, namelijk een welvarend en sterk Europa. Daarom blijven ze aan de onderhandelingstafel zitten totdat er een compromis op tafel ligt. Volgens Van Middelaar krijgt Europese samenwerking echt vorm in de Europese Raad. En niet in het Europees Parlement.
Meer Europa op Kennislink:
- Dossier Europese Unie
- Wat is er aan de hand in Europa? (VU Magazine)
- Niemand let op de Europese Unie
- Europeanen sceptisch over één groot Europa
- Andersglobalisten doen niets tegen Europa
- Aankomende docenten weten weinig van Europa
- Politici vergroten kritiek op Europa
- Politiek betrokken, maar niet bij de EU
- De Verenigde Staten van Europa
- Europese eenwording?
- Europa: een slapende reus?
- Hoe Balkenende weer een ‘nee’ kan voorkomen