Sinds begin januari hebben op verschillende plaatsen in Jordanië protestacties plaatsgevonden. Hoewel deze begonnen zijn als beperkte en kleinschalige demonstraties tegen bijvoorbeeld de prijsverhogingen, hebben de demonstraties inmiddels een gedeeltelijk politiek karakter aangenomen en worden bredere hervormingen geëist. Hierbij spelen vooral de beperkte macht van het parlement, corruptie en de invloed van de koning op het aanstellen van de regering een rol.

Al Jazeera fragment over de protesten en de uiteenlopende eisen van demonstranten (1 maart 2011).

Net als in Egypte vormen de demonstranten in Jordanië een coalitie tussen mensen die moeite hebben het hoofd boven water te houden enerzijds en oppositiepartijen die zich later bij de demonstraties hebben aangesloten anderzijds. De laatste hebben duidelijk een heel andere agenda en zien deze acties dan ook als een kans om hun al jarenlang bestaande eisen tot politieke hervormingen te onderstrepen. Hoewel de eisen van beide partners in deze coalitie gedeeltelijk gelijk op gaan, gaan ze ook weer uiteen. Veel ‘economische demonstranten’ streven in de eerste plaats een beter loon en eten voor hun gezinnen na en hebben geen boodschap aan politieke veranderingen. ‘Hervormingen vullen geen magen,’ merkte een van hen op.

Een van de oppositiepartijen die, ook al net als in Egypte, aanvankelijk vooral een afwachtende houding aannam maar uiteindelijk toch haar gewicht achter de demonstraties zette is de Moslimbroederschap. Anders dan in het land van de Nijl is de Jordaanse Moslimbroederschap niet verboden maar heeft de beweging traditioneel goede relaties met het koningshuis. De relatie is de laatste jaren weliswaar bekoeld maar dat neemt niet weg dat het Islamitisch Bevrijdingsfront, de partij waarin de Moslimbroederschap sterk vertegenwoordigd is, geaccepteerd is en ook al meermalen aan de verkiezingen heeft meegedaan.

Frustratie

Ondanks de grotere politieke vrijheid van de oppositie in Jordanië is er wel degelijk reden tot klagen. De frustratie is geworteld in een eerdere serie grootschalige protesten die eind jaren tachtig plaatsvond. Ook toen was er sprake van grote prijsstijgingen als gevolg van stringente economische maatregelen. De demonstraties die als gevolg daarvan losbarstten brachten de toenmalige koning Hussein ertoe om voor het eerst in meer dan twintig jaar parlementsverkiezingen uit te schrijven om zo de bevolking de kans te geven electoraal stoom af te blazen. De Moslimbroederschap deed het goed tijdens deze verkiezingen, maar door slinkse veranderingen in de kieswet en het herverdelen van zetels kon het regime deze winst bij de verkiezingen van 1993 weer gedeeltelijk ongedaan maken. Deze maatregelen zijn nog steeds van kracht, net als dat de koning nog steeds de regering zelf aanstelt en het parlement bij cruciale beslissingen min of meer genoodzaakt is om de keuze van het paleis te slikken.

Beloofde democratisering bleek een façade.

Robee

Ook buiten het parlement blijkt de invloed van het regime. Hoewel de vrijheid van organisatie in Jordanië groter is dan in andere Arabische landen, vereisen politieke bijeenkomsten vaak zoveel goedkeuringen van de overheid dat het soms onhaalbaar wordt zich te organiseren. Organisaties stuiten vaak op zo’n woud van regels en bureaucratie dat de vrijheid en mogelijkheden die in theorie bestaan in de praktijk een wensdroom blijken te zijn. Zowel in de politiek als de maatschappij bleek de beloofde democratisering dus gedeeltelijk een façade te zijn van het regime om op een andere manier het eigen beleid te blijven voeren. Het is deze frustratie die nog steeds ten grondslag ligt aan veel van de eisen van de huidige politieke oppositie die zich nu mengt in de demonstraties.

Revolutie?

Is de frustratie van de Jordaniërs zo groot dat ze, net als in Tunesië en Egypte, zullen proberen hun leider uit het zadel te krijgen door een revolutie? Dit is zeer onwaarschijnlijk. Allereerst is de coalitie waarop de demonstraties berusten te verdeeld en te broos om een vuist te kunnen maken tegen het koningshuis. Bovendien willen de demonstranten dat ook helemaal niet. Anders dan de heersers van Tunesië en Egypte is koning Abdallah II onder grote delen van de bevolking zeer populair. Velen zien hem als een symbool van het land en een bindende factor. Tijdens de demonstraties worden dan ook geen oproepen gehoord om het koningshuis omver te werpen. Tegelijkertijd kan het koningshuis, juist omdat het een deel van haar legitimiteit ontleent aan de populariteit onder het volk, niet zo hard optreden tegen demonstranten als brute dictators, waardoor grote aantallen slachtoffers dan ook wel uit zullen blijven.

Toch zullen de demonstraties waarschijnlijk niet zonder gevolgen blijven. De premier is al ontslagen en zijn vervanger heeft van de koning opdracht gekregen een nieuwe regering samen te stellen. Gezien de verdeeldheid onder de demonstranten is het goed mogelijk dat door het instellen van subsidies voor eerste levensbehoeften de grootste nood bij veel van hen weggenomen kan worden. Hierdoor zullen de protesten mogelijk als een nachtkaars uitgaan. Verregaande politieke hervormingen, afgezien van anticorruptiemaatregelen en dergelijke, zullen waarschijnlijk niet plaatsvinden. De koning geniet genoeg legitimiteit om weg te komen met schijnhervormingen en aan de andere kant is het zeer de vraag of de Jordaanse oppositie haar relatief bevoorrechte positie op het spel wil zetten voor hervormingen waar een deel van de bevolking toch niet wakker van ligt.

Zie ook:

• Inside story: Unrest in Jordan (Al Jazeera, YouTube)
• Arab spring: an interactive timeline of Middle East protests (Guardian)
• Interactieve kaart: onrust in de Arabische wereld en het Midden-Oosten (NRC)