Herfst

Herfst? Dat betekent vallende bladeren, stormachtig weer – maar oorspronkelijk was het gewoon het woord voor de oogstperiode. Het Engelse harvest betekent nog ‘oogst’ en stamt net als herfst af van het Germaanse harbista. Over de hele wereld vieren mensen met oogstfeesten als het Amerikaanse Thanksgiving en Chinese Midherfstfeest einde van de zomer en de gaven van het land. Iets duisterder zijn feesten als All Hallow’s Eve (Halloween, 31 oktober) dat teruggaat op het Keltische Samhaine aan het einde van de zomer. In Nederland en Frankrijk is Halloween de laatste jaren aan een revival bezig; vanuit de oude Keltische traditie is het ‘Amerikaanse’ feest toch ‘eigen’ gemaakt.

Begin van de herfst

Niet alleen vallend fruit en vallende bladeren, ook andere tekens in de natuur wijzen op de start een nieuw seizoen. Sterrenkundigen starten de herfst met de equinox, de datum waarop dag en nacht overal op aarde even lang zijn. De zon staat precies boven de evenaar en na dat moment worden de nachten op het noordelijke halfrond langer dan de dagen. Op of rond 23 september – de precieze datum wisselt door schommelingen van de aardas – start de herfst. Tenminste, dat vinden sterrenkundigen; meteorologen houden er een andere mening op na. Al sinds 1780 geldt in de weerkunde de afspraak telkens drie opeenvolgende maanden als één seizoen te tellen. September, oktober en november zijn dan ook de de weerkundige herstmaanden.

Herfstweer

Typisch Nederlands: ‘uitwaaien aan het strand’. Bij voorkeur bij windkracht tien, hevige regen en een paar graden boven nul natuurlijk. De eerste herfststorm laat nog even op zich wachten – september lijkt met temperaturen in de twintig graden meer een oudewijvenzomer te worden. Die term verwijst naar een warme periode in de tweede helft van september. De oude of wijven verwijzen naar de nornen, Noorse lotsgodinnen die met hun weefgetouw ieder mens zijn eigen levensdraad gaven. Wat prozaïscher kan het natuurlijk ook gaan over de dames spin die in de herfst lange draden spinnen.

Herfstaandoeningen?

In oktober begint de herfst pas goed. Met het vallen van de blaadjes vallen ook de nodige ziekteverwekkers ons weer lastig. Snotterigheid, droge hoest en soms zelfs koorts zijn het gevolg van infecties met virussen. Al dat gehoest en geproest is ronduit vervelend, maar het ziekteverzuim dankzij griep en verkoudheid kost jaarlijk ook een boel geld. De mede door Kennislink opgerichte Grote Griepmeting hield de afgelopen jaren de verspreiding van griep en verkoudheid door Nederland, Vlaanderen en in het seizoen 2005/2006 ook Portugal bij.

Wie pech heeft houdt aan de herfst meer dan een loopneus over. Lange nachten, minder licht, overal tekens dat de natuur het een tijd voor gezien houdt – je zou er depressief van worden. Herfstdepressies zijn geen ingebeeld kwaaltje, denken medische meteorologen. Snel veranderende weersomstandigheden zouden het lichaam een flinke opdonder geven en allerlei kwalen veroorzaken.

Leven in de herfst

Over vallende bladeren gesproken – waarom start de natuur in de herfst eigenlijk zo’n kleurenoffensief? Aan het begin van de herfst knijpen bomen de stroom voedingsstoffen naar hun bladeren af. Terwijl het groene chlorofyl in de bladeren afsterft komen andere stoffen naar voren: xanthofyl, flavonoïde en anthocyaan geven de bomen hun felle kleuren. Afhankelijk van de zuurtegraad kleuren sommige stoffen felrood, blauw of zelfs paars! Biochemie tijdens de boswandeling. Prettige herfst!

Nadine Böke legt in dit filmpje van videoblog Wetenschap101 uit hoe die mooie herfstkleuren ontstaan.