Helpt een tussenjaar bij studiekeuze?

Het tussenjaar is de laatste jaren bezig aan een flinke opmars. CBS-data tonen dat in 2013 ruim 11 procent van de geslaagde vwo-leerlingen zich niet inschreef voor een vervolgopleiding. Zij namen vermoedelijk een tussenjaar. Tien jaar later was dat ongeveer 24 procent van de leerlingen, een ruime verdubbeling dus. Ook op het hbo en mbo lijkt zo’n stijgende trend zichtbaar.

Leren oriënteren

Een tussenjaar kan in potentie heel nuttig zijn om jongeren klaar te stomen voor hun toekomst, vertelt Marinka Kuijpers, bijzonder hoogleraar leeromgeving en leerloopbanen aan de Open Universiteit. Veel scholieren hebben namelijk moeite met het maken van de juiste studiekeuze. Ongeveer een op de drie eerstejaars studenten valt uit. “Een tussenjaar kost natuurlijk tijd, maar als dat studie-uitval voorkomt, bespaart dat de samenleving ontzettend veel geld.”

Vaak zijn scholieren na hun examens onvoldoende voorbereid op de volgende stap, ziet Kuijpers. “We merken dat jongeren in het voortgezet onderwijs niet altijd goed de kans krijgen om zichzelf te leren kennen. Het onderwijs is erg gericht op het ontwikkelen van cognitieve vermogens, via vakken als taal en rekenen.” Nuttige vaardigheden natuurlijk, maar die leerschool biedt minder ruimte om de eigen voorkeuren te ontdekken en die te koppelen aan een studiekeuze. “Zodra jongeren mogen kiezen wat ze gaan studeren, zijn ze daar vaak slecht op voorbereid.”

Juist de daarvoor benodigde vaardigheden zijn bij te spijkeren door even een andere richting te kiezen, vertelt Kuijpers. “Een tussenjaar kun je gebruiken om jezelf en de wereld beter te leren kennen, wat de volgende stap makkelijker maakt. Je kan leren waar je nieuwsgierig naar bent, waar je aan wil bijdragen en welke opleidingen je gelukkig kunnen maken.” Ook een reis kan bijvoorbeeld nuttig zijn, als die leidt tot meer zelfinzicht. “Zo leer je reflecteren op wat je belangrijk vindt en vergroot je je wereld.”

Tegenvallende cijfers

Tot zover de theorie. Het tussenjaar lijkt een uitkomst voor de persoonlijke ontwikkeling, maar hoeveel voordeel levert dat werkelijk op? Geen, zo blijkt uit cijfers van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Jongeren stoppen na een pauzejaar gemiddeld niet minder vaak met een studie. Ook ronden ze hun opleiding niet sneller af. Van alle mooie beloftes lijkt dus weinig terecht te komen.

Hoe kan dat? Veel jongeren vullen hun tussenjaar in op een manier die ze niet helpt richting hun vervolgopleiding, ziet Daniëlle Vogels. Zij is oprichter van het TussenjaarKenniscentrum en geeft vanuit Wageningen University & Research studiekeuzevoorlichting aan jongeren, ouders en mensen in het onderwijs. “Of een tussenjaar nuttig is, is afhankelijk van hoe je het inricht. Als het een grote vakantie wordt, helpt het niet. Een groot risico is dat ze na dat jaar net zo’n slecht gefundeerde keuze maken als direct na het eindexamen.”

Een goede invulling

Toch gelooft Vogels dat een tussenjaar wel nuttig kán zijn. Om er de vruchten van te plukken moet je er alleen wel werk van maken. “De beste invulling is een combinatie van dingen waar je veel zin in hebt en dingen die je helpen om die overstap beter te maken. Als je het tussenjaar bijvoorbeeld gebruikt om meeloopdagen te volgen, kan dat enorm schelen.”

Hoeveel dat uitmaakt is in Nederland helaas niet goed onderzocht, maar Amerikaans onderzoek wijst wel op de voordelen van een goed tussenjaar, vertelt Vogels. “Daarbij zijn verschillende groepen jongeren vergeleken. Jongeren die reisden in een tussenjaar bleken daarna betere cijfers te halen en sneller door de studie heen te gaan. Dat is een andere groep dan degenen die weinig doen in hun tussenjaar.”

Misschien zijn ook niet alle voordelen van een tussenjaar uit te drukken in getallen. Zelf kneep Vogels er ook een jaartje tussenuit tussen middelbare school en studie. “Ik kom uit een dorpje in Brabant en was op mijn school geloof ik de enige. Dat was in 1991. Ik weet nog dat sommige leerkrachten zeiden: ‘Is dat nou wel slim? Ga je daarna nog wel studeren?’. Maar mij heeft dat tussenjaar heel veel opgeleverd.” Vogels maakte alsnog geen gelukkige studiekeuze, maar rondde haar opleiding wel af. “Het tussenjaar had mij wel doorzettingsvermogen en zelfdiscipline gebracht. Op de middelbare school voerde ik geen klap uit, maar mijn studie heb ik met de tanden op elkaar afgemaakt.”

Te veel vrijheid

Toch zijn er dus ook genoeg jongeren voor wie een tussenjaar niet zoveel oplevert. Het beeld van luie jongeren die de hele dag op de bank hangen is aanlokkelijk, maar misschien wat simpel, vertelt Kuijpers. Na vele jaren in de schoolbankjes is de vrijheid van een tussenjaar ook uitdagend, juist omdat de middelbare school heel strak georganiseerd is. “Als je gewend bent in zo’n stramien te zitten, ga je makkelijk met de stroom mee. Als je dan plots veel ruimte krijgt, kun je stilvallen.” Je eigen pad kiezen moet je ook maar net kunnen.

Dat maakt het wel ingewikkeld: juist de zelfredzaamheid die je over kan houden aan een tussenjaar, komt ook van pas om er een succes van te maken. Gelukkig kan een goede voorbereiding al flink helpen, tipt Kuijpers. “Ook voor een tussenjaar moet je je goed oriënteren: wat zijn je plannen en hoe ga je dat voor elkaar krijgen? Ouders en vrienden kunnen daarbij ook de mogelijkheden bespreken en voor grenzen zorgen.”

Een tussenjaar is dus zeker geen wondermiddel, maar kan met de juiste aanpak wel nuttig zijn. Meer zelfkennis en een duidelijker toekomstplan komen alleen niet aanwaaien, zoveel is duidelijk. Mocht dat toch te ingewikkeld klinken, dan is er gelukkig nog die andere optie: gewoon aan een vervolgopleiding beginnen is helemaal zo gek niet.