Katholieke sporters die winnen slaan vaak een kruisje en wijzen omhoog. Het is duidelijk: de God die voor de overwinning heeft gezorgd, bevindt zich daar, boven de wolken, ergens in het heelal. Ook moslims heffen hun handen ten hemel. Allah bevindt zich volgens moslims ergens boven de Zeven Hemelen.

Maar God en Allah zijn niet meer alleen. Ook de mens bevindt zich steeds vaker op grote hoogte. Astronauten reizen sneller dan het licht in ons heelal rond. De hemel hebben ze nog niet gevonden. Dichter bij god voelen ze zich soms wel. Al is het niet makkelijk: religie in de ruimte. Vooral het rituele gebed van moslims vereist wat kunst- en vliegwerk.

Bidden op aarde

Moslims in de hele wereld, of ze nou in de moskee, de kantine of de woestijn bidden, knielen allemaal richting Mekka. Daar bevindt zich de kubusvormige Ka’ba, het centrale heiligdom van de islam. Het gebed (de salat) is een van de vijf zuilen van de islam en dus een religieuze verplichting. Eigenlijk moeten moslims vijf keer per dag bidden: in de vroege ochtend, de vroege middag, de late middag, bij zonsondergang en wanneer het helemaal donker is. Veel moslims hebben echter geen tijd om zo vaak te bidden. Zij gaan bijvoorbeeld alleen op vrijdagmiddag naar de moskee. De meeste vrouwen bidden thuis, op een gebedskleed.

Voordat moslims bidden, moeten ze zich volgens bepaalde rituelen reinigen met water. Tijdens het gebed worden delen van de koran opgezegd en bepaalde gebeden en wensen uitgesproken. Op aarde kan bidden richting Mekka al best problemen opleveren. In moskeeën heb je daarom de mihrab, een nis die precies aangeeft in welke richting Mekka ligt. In Arabische hotelkamers is vaak een grote pijl op het plafond geschilderd, zodat de gast weet hoe hij zijn gebedskleedje neer moet leggen. In sommige gebedskleden zit zelfs een klein kompas verwerkt. Ook zijn er mobiele telefoons en horloges met GPS die vertellen hoe laat en in welke richting de vrome moslim moet bidden.

Islamitisch voorlichtingsfilmpje over hoe je moet bidden.

Moslims in de ruimte

Er zijn inmiddels een paar moslims de ruimte in geweest. Sultan Salman al-Saud, telg uit de Saoedische koninklijke familie, was de eerste moslim die in 1985 een week in de Discovery rond de aarde mocht zweven. Daarvoor betaalde hij flink. Ook de eerste moslima, de Amerikaans-Iraanse Anousheh Ansari, betaalde zelf voor haar ritje naar het internationaal ruimtestation ISS in 2006.

In oktober 2007 werd de islamitische Sheikh Muszaphar Shukor de ruimte in gestuurd. De 36-jarige orthopedische chirurg betaalde zijn reis niet zelf, maar vertegenwoordigde Maleisië in een internationaal team dat per Russische Sojoez naar de ISS vloog. Omdat Maleisië voor 700 miljoen euro Russische gevechtsvliegtuigen had gekocht, was Rusland bereid een Maleisische astronaut mee te nemen op een van zijn ruimte-excursies.

Islamitische geleerden over ruimtevaart

Speciaal voor deze gelegenheid bogen islamitische geleerden zich, in opdracht van het Maleisisch ruimtevaart agentschap, over de vraag hoe een astronaut een goede moslim kan zijn. Want de islam belijden op 400 km hoogte levert nogal wat praktische problemen op.

Mag een moslim bijvoorbeeld überhaupt wel op ontdekkingstocht in de ruimte? De koran en de hadith (overlevering van uitspraken en handelingen van de profeet) bieden geen uitkomst: daar staat niks in over maanlandingen, lanceringstoestellen en vloeibaar voedsel in aluminium pakjes. Hedendaagse moslimgeleerden moeten dus zelf een antwoord formuleren. In Maleisië hebben de religieuze autoriteiten, weinig verrassend, gezegd dat ruimtevaart de mens helpt om de mysteries van het heelal te doorgronden. Ook geleerden uit Egypte en Guinee hebben fatwa’s uitgesproken waarin ruimtevaart wordt toegestaan.

Shukor probeert een aardbeiendrankje te drinken. Dat blijkt al een aardige opgave.

De dilemma’s

Een moslim mag de ruimte in, maar hoe kan hij een beetje behoorlijk bidden in een baan om de aarde? Het is bijvoorbeeld lastig om de exacte positie van Mekka te bepalen als je op grote hoogte met een snelheid van 8 km/s rondjes om onze planeet maakt. Als de astronaut Mekka al kan vinden, zal hij zijn richting tijdens het gebed steeds moeten aanpassen.

Dan is er nog de tijdskwestie. Hoe vaak moet een islamitische astronaut bidden? De ISS draait namelijk 16 keer per 24 uur rond de aarde, wat zou betekenen dat als hij de ISS-klok volgt, 80 keer per dag zou moeten bidden. Ook de reinigingsrituelen voor het bidden zijn problematisch. Op ruimtestations is men vanwege het gebrek aan water zuinig met elke druppel. Een ander obstakel is het ontbreken van de zwaartekracht. Erg lastig, ritueel knielen en buigen terwijl je gewichtloos rondzweeft in een te krap ruimtestation. Om nog maar te zwijgen over je gebedskleed: dat verandert prompt in een zwevend tapijt.

A hitchhiker’s guide to the galaxy – voor moslims

Vorig jaar verscheen de ‘Gids voor het uitoefenen van islamitische riten op de ISS’. Daarin kwamen islamitische geleerden tot pragmatische oplossingen voor de uitdagingen van het islamitische astronautschap. De gebedstijden in de ruimte volgen gewoon de tijd op aarde. De Maleisische Shukor steeg op vanaf Kazachstan en volgde gedurende zijn ruimtereis de Kazachstaanse klok om de gebedstijden te bepalen. In plaats van zich ritueel te wassen met water, mocht Shukor zijn handen over een muur of spiegel wrijven. Het beste is om richting Mekka te bidden, maar de aarde voldoet ook. Als zelfs dit niet mogelijk is, mag hij in elke gewenste richting bidden. Knielen en buigen is ook niet noodzakelijk voor een geldig ruimtegebed. De moslimastronaut mag een soort symbolische beweging maken of gewoon alleen ‘mentaal bidden’.

Het handboek bevat nog meer aanbevelingen voor het dagelijkse leven van de moslimastronaut. Halal voedsel wordt aanbevolen, maar als dit er niet is, mag ander voedsel de honger ook stillen. De moslimman moet zich van navel tot knie bedekken en de moslimvrouw mag alleen haar handen en gezicht onbedekt laten. Ook moet de moslimastronaut zich aan ethische normen houden: hij moet zijn relatie met God onderhouden, op een harmonieuze manier omgaan met andere mensen en de natuurlijke omgeving van het heelal respecteren.

Moslims kunnen in het vervolg dus met een gerust hart solliciteren naar een plekje in een ruimteraket. Hun religieus geweten wordt niet op de proef gesteld. Dat de geheimen van het heelal door ruimteonderzoek beetje bij beetje worden ontrafeld, staat vast. Maar of het de moslim dichter bij Allah brengt, is nog maar de vraag. Het vinden van Mekka is al moeilijk genoeg.

Bron:

Nils Fischer. ‘Islamic Religious Practice in Outer Space’ ISIM Review 22 (2008).