Hallo nieuw jaar, bye bye partner

Die vraag is niet zo gemakkelijk te beantwoorden. Academisch onderzoek hiernaar staat nog in de kinderschoenen. De uitspraken die sociologen en psychologen hierover doen zijn dan ook eerder voorzichtige verklaringen dan harde conclusies. Advocatenkantoren voeren soms wel zelf onderzoek uit onder cliënten die (willen) gaan scheiden in januari. Hoewel deze onderzoeken meestal niet waterdicht zijn, helpen ze toch een tipje van de sluier op te lichten.

Tijdelijk uitstel

Allereerst zorgt de nabijheid van de feestdagen er soms voor dat mensen die al weten dat ze uit hun relatie willen stappen daar nog even mee wachten. Scheiden op zulke familie-georiënteerde tijden is ‘not done’, stelt sociologieprofessor Julie Brines van de Universiteit van Washington, die als eerste wetenschapper het ‘seizoensgebonden karakter’ van scheidingen aantoonde. Kerst en Oud en Nieuw gelden immers bij uitstek als gezellige familiedagen en het wordt als asociaal gezien juist dan weg te gaan.

Dat uitstelgedrag een rol speelt blijkt ook uit Brits onderzoek. Co-operative Legal Services, een grote, landelijke advocatenfirma, liet in 2015 vijfhonderd mensen ondervragen die met hun scheiding wachten tot na feestdagen. Drieënveertig procent daarvan vertelde de scheiding over het jaar heen te tillen uit angst “de feestdagen te bederven”. “De kinderen nog één keer een gezellige kerst geven”, bleek met name een belangrijke motivatie voor uitstel, vertelde Sam Hickman, het hoofd van de Familierechtunit, aan dagblad The Guardian.

Volgens de Amerikaanse psycholoog Jane Greer is even wachten met uit elkaar gaan tot na de feestdagen overigens zo gek nog niet. “Als je aankondigt te gaan scheiden net voor of zelfs tijdens kerst, dan loop je het risico dat kinderen die twee gebeurtenissen blijvend met elkaar verbinden”, vertelde ze aan de Huffington Post.

Kerststress

Maar soms is de kerstvakantie zelf wel degelijk aanleiding voor het uit elkaar gaan.

Hoewel we bij vrije dagen al snel denken aan lekker ontspannen, leveren ze in de praktijk vaak ook de nodige stress op. We hoeven ons dan niet bezig te houden met werk, maar er worden vaak wel andere zaken van ons verwacht, ook in aanloop naar de feestdagen. Van het kopen van cadeaus tot het bereiden van maaltijden en de tafel delen met je schoonfamilie, waarmee je het misschien wel helemaal niet zo goed kunt vinden. Ook de kinderen die vrij zijn van school brengen extra taken met zich mee. Als gevolg hiervan hebben mensen eerder méér dan minder stress met kerst en Oud & Nieuw, zo ontdekte Amerikaans onderzoek (al wordt kerst daar vaak wel grootser gevierd dan hier).

Die stress kan weer gemakkelijk tot ruzie leiden, meent Brines. “En waar stellen tussen wie het goed zit dergelijke conflicten relatief gemakkelijk kunnen oplossen, hebben stellen die al relatieproblemen hebben daar veel meer moeite mee.” Onderzoek uit 2011 door het Britse advocatenkantoor Seddons onder drieduizend getrouwde stellen bevestigt dat beeld. Een grote meerderheid van de ondervraagden vond “december de meest stressvolle maand van het jaar”, waar ze soms al weken van tevoren tegenop zagen, door “de ruzies met hun partner die er hoogstwaarschijnlijk aan zouden komen”. Strijdpunten waren onder meer de besteding van geld, het te serveren eten en relaties met de schoonfamilie. Een groot deel van de ondervraagden dacht vaker dan gewoonlijk aan scheiden.

Ook de Amerikaanse econoom en data-expert Seth Stephens-Davidowitz ziet een link tussen toenemende spanningen met de kerst en de verhoogde belangstelling om te scheiden kort erna. Uit het Google-zoekgedrag van ‘miljoenen Amerikanen’ viel op te maken dat in de tien dagen na kerst een piek is voor de term ‘scheiding’, terwijl mensen daar in de periode vlak voor kerst juist minder dan ooit op zoeken. Tegelijkertijd zoeken tijdens de kerst meer mensen dan ooit op de term ‘dysfunctionele familie’, en wordt ook extra ijverig gezocht op het woordje ‘haat’, gekoppeld aan een familielid. Dat kon gaan om ‘vader’ of ‘moeder’, maar zeker ook om ‘echtgenoot’ of ‘vrouw’.

Meer tijd

Ook zonder feestdagenstress kan meer tijd met elkaar doorbrengen juist voor stellen waartussen het niet meer botert de nodige stress en ruzies opleveren, meent Brines. Echtscheidingsadvocate Raike de Boer concludeert op basis van gesprekken met ‘honderden clienten’ op haar website hetzelfde: “Doordat stellen vaak allebei vrij zijn met de kerstvakantie, zitten ze meer ‘op elkaars lip’. Ergernissen die een partner af en toe voelt, lijken dan frequenter plaats te vinden. Ook is het pijnlijk zichtbaarder wat er mis is: van het hebben van een broer-zusrelatie tot uit elkaar gegroeid zijn.”

Maar ook op andere manieren kan het feit dat stellen tijdens de vakantie meer ‘in een bubbel zitten’, spanningen vergroten. Er is minder afleiding van werk en we hebben vaak minder contact met vrienden. En juist als onze relatie niet zo lekker loopt, kunnen we die afleiding wel gebruiken. Het is volgens veel psychologen niet voor niets dat er ook na de zomervakantie een flinke scheidingspiek is. Naast hoge verwachtingen, speelt een gebrek aan afleiding stellen die het toch al moeilijk hebben parten. Even stoom kunnen afblazen op het werk of door een goede vriend of vriendin te bellen, is voor mensen die in een slechte relatie zitten een belangrijk overlevingsmechanisme, schrijft psychologe Jane Cassidy in The Daily Mail.

Verwachtingen

Tegelijkertijd is het natuurlijk een beetje gek dat veel mensen vanwege een paar ‘mindere dagen’ op of rondom de kerst besluiten in januari hun biezen te pakken. Volgens Brines speelt er dan ook nog een factor mee: hooggespannen verwachtingen. Voor en tijdens de kerst worden we doodgegooid met beelden van ‘happy families’ in reclames en films. Gezellige families rondom een perfect gekookte maaltijd gezeten in een smaakvolle, opgeruimde kamer, vat de Britse neurowetenschapper Dean Burnett dat ‘perfecte plaatje’ samen in The Guardian. Die conditionering leidt volgens hem tot een ‘optimisme vooroordeel’, oftewel de irrationele verwachting dat de kerst vooral uit (relationele) hoogtepunten zal bestaan.

Als de praktijk dan tegenvalt – wat vooral voor stellen tussen wie het al niet meer botert zal gelden – dan komt die teleurstelling extra hard aan. Ook posts van vrienden op sociale media spelen daar een rol in, volgens de professor. Die herinneren ons er subtiel aan “hoe leuk kerst met elkaar hoort te zijn”, waardoor je je in een slechte relatie nog eenzamer voelt.

Maar het zijn volgens Brines, en veel psychologen, niet slechts de maatschappelijke verwachtingen die al moeizame relaties extra onder druk zetten met de feestdagen. Juist mensen met relatieproblemen klampen zich vast aan de (kerst)vakantie. “Ze hopen dat nu zij en hun partner meer tijd voor elkaar hebben, de relatie verbetert.” En mensen die sowieso al twijfelen aan hun relatie, zien de kerstdagen en Oud & Nieuw soms als een soort test-case, die ze nog even af willen wachten. Door al die verwachtingen en eisen krijgen de feestdagen dan een ‘make-or-break’-status, oftewel een ‘alles of niets’-etiket. En als ze vies tegenvielen, dan slaat de balans dus relatief snel door naar niets – en voegen we ‘scheiden’ toe aan onze voornemens voor het nieuwe jaar.