Onze planeet woont in een goede buurt. Hoewel er in ons zonnestelsel een grote hoeveelheid rotsblokken van verschillende formaten rondvliegt, is de kans dat die rotsblokken per ongeluk tegen ons aan botsen heel klein. Dat komt door onze grote buurjongens, met name Jupiter. Door zijn indrukwekkende zwaartekrachtsveld zijn ruimterotsen geneigd om tegen hem aan te botsen, waardoor het ruimteweer bij ons lekker kalm blijft. Toch is er altijd een kleine kans dat zo’n ruimterots, of het nou een komeet of een planetoïde is, per ongeluk toch met de aarde in botsing komt. Dat kan verstrekkende gevolgen hebben, denk maar aan het uitsterven van de dinosauriërs. Hoe groot is dat risico eigenlijk?
De meeste rondvliegende objecten in ons zonnestelsel zijn planetoïden. Dat zijn rotsblokken die te klein zijn om door hun eigen zwaartekracht rond te worden, waardoor ze meestal grillig en aardappelvormig zijn. De grootste planetoïden hebben een doorsnede van 1000 kilometer. De kleinste objecten, het overgrote merendeel van de planetoïden, is zo klein als stof en niet met een telescoop te zien. Deze objecten, beter bekend als meteoroïden, raken de aarde regelmatig, maar omdat ze zo klein zijn verbranden ze in de dampkring volledig. Heel soms komt er een object de dampkring binnen dat groot genoeg is om nog een vaste vorm te hebben als het de grond raakt. We spreken dan over een meteorietinslag.
IJzige staarten
Er komen soms ook kometen in de buurt van onze planeet. Deze objecten zijn een stukje groter dan planetoïden, 1 tot 50 kilometer in doorsnede. Kometen vliegen in hun eigen baan om de zon heen. Die baan is meestal heel erg elliptisch, en het kan enkele duizenden jaren duren voordat een komeet zijn baan doorlopen heeft. Kometen zijn waarschijnlijk niet van steen maar van ijs gemaakt, waar hun lange staart van ijsgruis van getuigt. De komeet warmt namelijk op als hij in de buurt van de zon komt, waardoor zijn buitenkant verdampt en daarna weer neerslaat. De staart van stofdeeltjes zorgt voor het bijzondere uiterlijk van een komeet. Hoewel een botsing tussen de aarde en een grote komeet geen goed nieuws zou zijn, weten we van de belangrijke kometen in ons zonnestelsel vrij precies wanneer we ze waar kunnen verwachten.
Maar voor Irwin Shapiro maakt het kleine risico op een ramp de dreiging niet minder belangrijk. Shapiro is voorzitter van het Amerikaanse comité dat in opdracht van de regering de mogelijke bedreigingen in de buurt van de aarde in kaart probeert te brengen, de George E. Brown, Jr. Near-Earth Object Survey. Het risico op een botsing tussen een groot object en de aarde is weliswaar klein, maar áls het gebeurt zijn de gevolgen niet te overzien. Hij vergelijkt het graag met een brandverzekering voor je huis – natuurlijk gebeurt er meestal niets, maar stél dat…
Kosmische biljartbal
Het doel van de Near-Earth Object (NEO) Survey is om minstens 90% van alle objecten groter dan 140 meter in kaart te brengen. De objecten kunnen dan in hun baan in de ruimte gevolgd worden, zodat het op tijd ontdekt wordt als ze op ramkoers met onze planeet liggen. Maar hoe breng je zo’n kosmische biljartbal uit zijn baan? Michael A’Hearn, vice-voorzitter van het comité en professor in de sterrenkunde, heeft geen idee.
Het beestje en zijn naam
Kometen, meteoren, meteoroïden en meteorieten… Er worden veel termen gebruikt om over ruimterotsen en hun inslagen op aarde te spreken. Wat betekenen ze precies?
- Planetoïde (planeetachtige) is een verzamelnaam voor objecten die in een baan om de zon bewegen. Een ander woord ervoor is asteroïde (sterachtige), eigenlijk een foute benaming. Voorbeelden van planetoïden zijn de voorwerpen die in de Oortwolk en de Kuipergordel voorkomen. De manen van Mars zijn waarschijnlijk ook planetoïden die door het zwaartekrachtsveld van de planeet zijn opgevangen.
- Meteoroïden zijn de kleinste planetoïden: stofjes, steentjes en brokjes ijs die door de ruimte zweven. Als een meteoroïde de dampkring van de aarde bereikt en verbrandt is daarbij een heldere staart te zien, beter bekent als een vallende ster of meteoor. Als er een stukje van een meteoroïde zijn tocht door de dampkring overleeft en de aarde bereikt, noemen we dat brokstuk een meteoriet. Meteoroïden bewegen zich soms in een zwerm door het zonnestelsel, wat leidt tot jaarlijkse meteorenregens.
- Kometen vormen een bijzondere klasse onder de planetoïden. Ze zijn niet van steen gemaakt maar van ijs, en beschrijven een grote elliptische baan door het zonnestelsel. Kometen zijn te herkennen aan hun indrukwekkende staart, zie bijvoorbeeld de afbeelding hierboven.
“Als je een paar maanden de tijd hebt kun je het gebied waar het object gaat inslaan evacueren,” zegt A’Hearn. Voor kleinere objecten is dat waarschijnlijk de beste strategie: de inslag gewoon laten plaatsvinden en zorgen dat er niemand in de buurt is. Maar voor grote kometen en planetoïden die een desastreuze inslag kunnen veroorzaken zijn grovere middelen nodig. Je kunt een object in de ruimte een duwtje geven om hem uit zijn baan te krijgen. Daar experimenteerde NASA in 2005 al mee op de komeet Tempel 1, tijdens het Deep Impact project. Maar het is niet makkelijk om projectielen met genoeg precisie op een ruimtebiljartbal te mikken; daarvoor hebben we de technologie nog niet.
Armageddon
Een laatste redmiddel zou zijn om, zoals Bruce Willis deed in de film Armageddon, een atoombom tot ontploffing te brengen op een voortsnellende ruimterots. Hele grote Near-Earth Objects zouden sowieso nauwelijks van hun pad te brengen zijn met minder harde middelen. En dan is er ook nog het risico dat we een planetoïde op ramkoers veel te laat ontdekken, waardoor er helemaal geen tijd meer is voor dat soort ingrepen…
Meteorietinslagen zijn een dankbaar onderwerp voor Hollywoodfilms. Naast de hierboven genoemde film Armageddon gaat ook Deep Impact over het gevaar van een grote inslag.
Het NEO-Survey comité heeft deze week in een nieuw rapport de noodklok geluid over hun situatie. Ze zijn niet in staat om snel genoeg een analyse te maken van mogelijk gevaarlijke objecten. Ook hebben ze het geld niet om het, volgens hen noodzakelijke, onderzoek te doen dat tot manieren om voorwerpen uit hun baan te brengen zal leiden. Voorzitter Shapiro vindt het daarom tijd dat er meer geld voor zijn comité komt. Grote inslagen op aarde zijn namelijk natuurrampen die, in tegenstelling tot aardbevingen en overstromingen, zowel te voorspellen als te voorkomen zijn.