De Spaanse griep begon als een virus dat alleen gevaarlijk was voor vogels. Maar het virus muteerde en ontwikkelde zich tot een variant (H1N1) die werd overgedragen van mens op mens. Wereldwijd eiste de Spaanse griep 20 tot 40 miljoen doden.

De onderzoekers hebben het aantal sterftegevallen aan Spaanse griep in een twintigtal landen geëxtrapoleerd naar de wereldbevolking van 2004. Daaruit concluderen ze dat er nu tussen 51 en 81 miljoen doden zouden vallen. Dat is ruwweg 1 procent van de mensheid. 49 procent van de slachtoffers valt in Azië, 29 procent in Afrika, 10 procent in het Midden-Oosten, 4 procent in de Europese landen die lid zijn van de OESO, 4 procent in Latijns Amerika en 4 procent in de Europese landen die geen lid zijn van de OESO. Dat de meeste slachtoffers in ontwikkelingslanden zullen vallen, komt door de slechtere leefomstandigheden en het gebrek aan medicatie.

Menselijke variant vogelgriep

Virologen vrezen dat ook het vogelgriepvirus H5N1 (dat de afgelopen jaren rondwaart en tot nog toe 258 ziektegevallen bij mensen veroorzaakte) op den duur evolueert tot een levensgevaarlijke, menselijke griepvariant. De vogelgriep zorgde met name vorig jaar wereldwijde media-aandacht en politieke debatten. Regeringen en hulporganisaties sloegen toen de handen ineen om de verspreiding van het virus te beperken. De Amerikaanse regering trok 3,8 miljard dollar uit voor de bescherming van Verenigde Staten. Australië reserveerde 555 miljoen Australische dollar. Deze enorme investeringen, zeggen de onderzoekers, waren voornamelijk het gevolg van wilde schattingen van het aantal doden bij een grieppandemie. Er circuleerden schattingen van 2 tot 360 miljoen doden. Het hoofd van het Russische Virologisch Instituut, Dmitri Lvov, waarschuwde zelfs voor een miljard griepdoden.

Schatting

Het veel lagere aantal doden dat thans wordt genoemd door de onderzoekers is natuurlijk ook slechts een schatting. Er is geen logische of biologische reden om aan te nemen dat de Spaanse griep de meest dodelijke griepvariant van alle tijden is geweest. Een toevallige genetische mutatie zou kunnen leiden tot een nog dodelijker vorm van griep. Maar een ziekteverwekker die zo dodelijk is, zou ook te kort overleven om zichzelf effectief te verspreiden van de ene populatie naar de andere. Aan de andere kant vielen de meeste doden bij de Spaanse griep in de leeftijdsgroep van 0 tot 44 jaar. Ouderen leken een zekere immuniteit te hebben als gevolg van doorstane pandemieën in het midden van de 19de eeuw. Als die immuniteit er niet is, zal ook het aantal slachtoffers onder ouderen veel hoger worden.

Onwaarschijnlijk

Toch achten de onderzoekers het onwaarschijnlijk dat bij een nieuwe pandemie nog meer doden zouden vallen dan bij de Spaanse griep. Allereerst is de medische zorg nu veel beter georganiseerd dan toen. Daarnaast kunnen antivirale middelen als zanamivir (merknaam Relenza) en oseltamivir (merknaam Tamiflu) worden ingezet om de verspreiding van de ziekte in te dammen. Ten derde kan vaccinatie (ook al kan pas na 4-6 maanden genoeg vaccin worden ontwikkeld) met name de bevolking van rijkere landen beschermen. Bij de Spaanse griep werd een hoog percentage sterfgevallen veroorzaakt door bacteriële longontsteking na een door het virus opgewekte longontsteking. Bacteriële longontsteking kan met antibiotica worden bestreden. Ook daarbij geldt weer dat met name rijkere landen daar het meest van zullen profiteren.

Volgens de onderzoekers draait het vooral om de snelheid van een vaccinatieprogramma en quarantainemaatregelen om een pandemie het hoofd te kunnen bieden. Zo bleef Amerikaans Samoa door strikte quarantaine in 1918-20 van Spaanse griep verstoken. Ook in Australië werd de pandemie door quarantaine vertraagd, zij het niet voorkomen. Wiskundige modellen lijken te bevestigen dat quarantainemaatregelen effectief zijn als ze strikt worden nageleefd en ook worden ondersteund door de inzet van antivirale middelen.