Ook de bekende astrofysicus Stephen Hawking liet zich een tijdje geleden pessimistisch uit over het lot dat ons te wachten staat: “Per ongeluk of met opzet zullen we een genetisch gemodificeerd virus maken dat ons bestaan als soort zal bedreigen. De effecten van de huidige, in de natuur voorkomende virussen zullen verbleken bij de verwoestende werking die deze kunstmatige varianten kunnen hebben.”

Een kunstmatig virus, dat nóg schadelijker is dan de virussen die wij nu al kennen? Is er wel een kunstmatig virus voor nodig om de mensheid uit te roeien? In het verleden hebben zich genoeg pandemieën (= wereldwijde epidemieën) voorgedaan die al miljoenen slachtoffers eisten. Met name het influenzavirus (veroorzaker van griep bij de mens) zaait van tijd tot tijd dood en verderf. Het verraderlijke van het influenzavirus is dat het door natuurlijke genetische verandering elk jaar weer als een nieuwe variant kan optreden.

Spaanse griep

Het beruchtste voorbeeld van zo’n influenza-variant was de Spaanse griep. Tussen 1918 en 1920 maakte deze griep wereldwijd meer dan 20 miljoen slachtoffers. In die twee jaar stierven zelfs meer mensen aan de griep dan tijdens de vier jaar durende pestepidemie tijdens de middeleeuwen. Op elk kerkhof ter wereld zou minstens één slachtoffer van de Spaanse griep te vinden zijn.

De Spaanse griep is geen op zichzelf staand voorbeeld van een pandemie. Extreme varianten van het influenzavirus duiken iedere keer weer op. De laatste keer dat de wereld te maken kreeg met een pandemie was in 1968, toen de Hongkong-variant een wereldtournee maakte.

Ook de recente geschiedenis laat zien dat de griep voor met name zwakkere bevolkingsgroepen (ouderen en kinderen) elk jaar weer tot waakzaamheid dwingt. Zo eiste influenza in de winter van 1995/96 in Duitsland naar schatting zo’n 30.000 slachtoffers. Cijfers van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) laten zien dat ook in Nederland jaarlijks gemiddeld zo’n 800 mensen overlijden aan de griep. Het gaat dan om slachtoffers die overlijden aan een milde variant van het influenzavirus dat niet te vergelijken is met de varianten die de grote pandemieën veroorzaken.

Geertje Dekkers van Wetenschap101 legt uit waar de Engelse term voor de griep – influenza – vandaan komt…

In Nederland wordt trouwens elk jaar nauwkeurig bijgehouden welke varianten van het virus zijn ontstaan. Op basis van die kennis worden vaccins ontwikkeld die voor met name de kwetsbare groepen binnen de bevolking ter beschikking staan. Ondanks deze maatregelen is het niet uit te sluiten dat een nieuwe pandemie kan uitbreken.

Het economische plaatje

Een dergelijke uitbraak zou echter niet alleen grote gevolgen hebben voor de volksgezondheid. Volgens Arboned, een van de grootste Arbo-diensten van Nederland, is het aantal ziekmeldingen op dit moment al drie keer zo hoog als normaal. De meeste mensen die nu ziek zijn zeggen dat ze zwaar verkouden of grieperig zijn. Maar wat is nou het verschil tussen griep en verkoudheid?

Griep en verkoudheid worden allebei veroorzaakt door virussen, maar de veroorzaker van griep is het Influenza-virus. Influenza heeft op dit moment nog niet de kop opgestoken. Mensen die nu snotterig en beroerd zijn hebben last van verkoudheidsvirussen. De bekendste verkoudheidsvirussen zijn rhinovirussen en adenovirussen.

Het is dus nogal lastig te bepalen welk aandeel griep en welk aandeel verkoudheid heeft in het jaarlijkse ziekteverzuimplaatje van de Nederlandse werknemers. De meeste werknemers die zich ziek melden vanwege ‘griep’, blijken meestal niet meer dan een (zware) verkoudheid onder de leden te hebben. Hoe dan ook: ziekteverzuim door griep en verkoudheid kost de Nederlandse economie toch al gauw € 376,2 miljoen euro per jaar!

Kortom, zelfs zulke ‘bekende’ virussen als griep en verkoudheid kunnen nog steeds voor verassingen zorgen; Vooral als we in gedachten houden dat een virus als het influenzavirus heel gemakkelijk muteert. Hierdoor kan bijvoorbeeld een voor de mens ongevaarlijke infectieziekte als de vogelgriep opeens een serieuze bedreiging worden!

En dan hebben we het nog niet eens gehad over recent opgedoken virussen als Ebola en HIV… Epidemiologen houden hun hart vast voor zo’n nieuw virus dat zich niet door contact van persoon tot persoon verspreid, maar door de lucht. Je moet er niet aan denken dat zo’n ‘Virus X’ de kop opsteekt en op wereldtournee gaat…