Gouden greep of vergissing?

Het Nobelprijscomité van de Vrede van dit jaar maakte op 14 oktober 2019 bekend dat de Ethiopische premier Abiy Ahmed Ali de Nobelprijs voor de Vrede krijgt voor zijn ‘vredesbevorderende activiteiten in het algemeen’ en het oplossen van het grensconflict met Eritrea in het bijzonder.

Waar de meeste Nobelprijzen worden toegekend aan wetenschappers voor het onderzoek dat ze gedaan hebben – of, in het geval van de Nobelprijs voor de Literatuur, aan schrijvers voor hun werk – ligt dat bij de Nobelprijs voor de Vrede anders. Het Nobelprijscomité voor de Vrede kent die prijs toe aan mensen of organisaties die volgens hen een ‘buitengewone bijdrage’ leverden aan het creëren van een vreedzamere en betere wereld.

Bevrijder en bemiddelaar

Op het eerste oog lijkt dat misschien wel snor te zitten. Zo heeft Ali een indrukwekkend cv als het om het bevorderen van mensenrechten gaat. Nadat hij in april 2018 aan de macht kwam, bevrijdde hij bijvoorbeeld duizenden dissidenten die zijn voorganger Hailemariam Desalegn gevangen had gezet. Ook hief hij de perscensuur op. Daarbij beloofde hij verkiezingen uit te schrijven – die inmiddels voor volgend jaar zijn gepland.

Ali droeg ook een steentje bij aan meer vrede in zijn eigen, door conflicten verscheurde, regio. En wel op precies de drie manieren die Nobel beschreef. Zo overtuigde hij strijdende partijen in Soedan weer aan de onderhandelingstafel plaats te nemen. Daar rolde zelfs een nieuwe grondwet uit die voorziet in de overgang naar een democratische regering. En mede dankzij zijn bemiddelingsinspanningen herstelden in september 2018 de diplomatieke banden tussen Eritrea en Djibouti.

Ook aan zijn eigen grens droeg Ali bij aan een vrediger situatie. Hij maakte op 5 juni 2018 in één klap een einde aan het grensconflict met Eritrea, dat beide landen dertig jaar lang in de greep had gehouden en eerder in een bloedige oorlog ontaard was. Dat draaide om de vraag wie het stadje Badme nou eigenlijk toebehoorde. Het Internationale Hooggerechtshof stelde in 2002 Eritrea in het gelijk, maar Ali’s voorgangers wilden daar niet aan.

Ali kondigde aan wél zijn troepen uit Badme te willen terugtrekken – in ruil voor vrede. Eritrea en Ethiopië ondertekenden daarop op 8 juli 2018 een vredesverdrag dat stelde dat de eerdere vijandigheden “beëindigd waren”. Waarop de twee landen telefoonlijnen heropenden, vliegverkeer hervatten en wederzijdse ambassades weer betrokken.

Maar dat is niet alles. Er zijn recente voorbeelden bekend waarin Ali met stevige repressie op de vluchtelingencrisis reageert. Zo dwong de Ethiopische regering een half miljoen ontheemde vluchtelingen de bus terug te nemen naar het gebied waar ze vandaan kwamen. “Maar er was geen huisvesting geregeld en de kans is groot dat ze weer met veel geweld te maken krijgen,” vertelde Davidson.

Om die reden is ook mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch kritisch over het toekennen van de prijs: “Hij had meer kunnen doen om etnische conflicten op te lossen. In plaats daarvan dwong hij doodsbange vluchtelingen terug te keren naar huis,” stelt senior onderzoeker Leatitia Bader van de Afrikadivisie op hun website.

Ook trok het Ethiopische leger eerder dit jaar het West-Wollega-gebied binnen, nadat het Oromo Bevrijdingsfront daar een gewapende opstand begonnen was. “Het leger regeert daar nu,” is de bezorgde constatering van Kahsay.

Geen verandering

Daarnaast vinden sommige critici de toekenning van de prijs te voorbarig. Het grensconflict tussen Ethiopië en Eritrea is namelijk helemaal nog niet opgelost. Beide landen zijn nog steeds bezig de precieze vredesvoorwaarden uit te vogelen en Ethiopië bezet nog altijd Badme.

Ook de grenzen zijn (weer) potdicht. Vorig jaar was er wel even vrije handel en vrij verkeer van personen, maar Eritrea sloot al snel weer de grens. Dat is misschien ook niet zo gek. Veel Eritreeërs steken illegaal de grens over naar Ethiopië vanwege de repressie en belabberde economische situatie in hun thuisland. Als de grenzen definitief open gesteld worden, zou er een problematische migratiestroom op gang kunnen komen. Hoe dan ook, eigenlijk is alles (weer) bij het oude. “Ali wint een vredesprijs zonder vrede gecreëerd te hebben,” smaalde de in Londen wonende activist Selam Kidane in een tweet.

Roze bril

Het Nobelprijscomité voor de Vrede lijkt niet per se gevoelig voor alle kritiek. In het persbericht dat de bekendmaking van de prijs vergezelde, erkent het wel degelijk het bestaan van drie miljoen ontheemde Ethiopiërs. Maar tegelijkertijd wijt het comité die massale vluchtelingenstroom niet aan de premier en heeft het bovendien het volste vertrouwen in zijn capaciteiten die crisis op te lossen

Waar het op Ali’s mogelijke beperkingen aankomt in het creëren van een democratie en in het vrede stichten met Eritrea, houdt het comité daarentegen graag de toekomst buiten de deur. Ook geeft het aan vooral technocratisch te werk te zijn gegaan en dus niet met een brede blik te hebben gekeken (wat er wellicht voor had kunnen zorgen dat de toekenning van de prijs niet ook Afwerki in het zonnetje zette).

“Het is natuurlijk niet zo dat deze Nobelprijs garandeert dat het grensconflict echt opgelost wordt”, zei Reiss-Andersen in het eerder genoemde interview. “Net zoals dat het niet betekent dat Ali volgend jaar verkiezingen zal houden. Maar het afgelopen jaar is hij wat ons betreft de persoon geweest die het meeste voor de vrede heeft gedaan. Dáár kijken we naar.”