Hij staat hoog in de toptien van seksueel overdraagbare aandoeningen (SOA’s): de druiper, ofwel gonorroe. Vroeger een ziekte van matrozen en prostituees, tegenwoordig vaak aanwezig onder jongeren en mannen die sex hebben met mannen. Jaarlijks lopen naar schatting tienduizend Nederlanders gonorroe op. De besmetting gaat gepaard met ontstekingen van de plasbuis en de baarmoederhals, en ook wel van het rectum en de keelholte. Soms zijn er klachten als genitale afscheiding en pijn, maar soms ook niet, waardoor de infectie ongemerkt kan worden doorgegeven. Onbehandelde gonorroe kan leiden tot onvruchtbaarheid.
Veroorzaker van al dit leed is de bacterie Neisseria gonorrhoeae (NG). Toen in 1941 penicilline op de markt kwam, bleek dit middel prima inzetbaar tegen gonorroe. ‘Een fractie was al genoeg om de ziekte succesvol te bestrijden’, vertelt Henry de Vries, zowel verbonden aan de afdeling Huidziekten als aan de SOA-kliniek van de GGD Amsterdam. ‘In de loop van de tijd moest de dosis echter flink omhoog. Nu is penicilline onbruikbaar tegen gonorroe.’ Daarna volgden nog twee middelen, maar ook daar had Neisseria gonorrhoeae een antwoord op. Doordat de bacterie zijn DNA-volgorde vrij gemakkelijk kan veranderen, blijft hij manieren vinden om aan antibiotica te ontsnappen.
Op dit moment zijn middelen uit de groep van de cefalosporinen eerste keus bij een gonorroe-behandeling. De Vries: ‘Ze zijn er in pilvorm en als injectie. Nederland heeft voor dit laatste gekozen, omdat je er ook de orale en rectale infecties mee aanpakt. Bij het gebruik van tabletten faalt de therapie vaker.’ Eerder al werd melding gemaakt van gonorroe-bacteriën die resistent zijn tegen cefalosporinen in pilvorm. Maar nu dreigt dat ook bij de injecties te gebeuren.
Ieder jaar wordt materiaal van patiënten van de SOA-kliniek op kweek gezet om te speuren naar resistente NG. Tussen 2006 en 2009 steeg het aantal kweekjes met bacteriën die minder gevoelig zijn voor het cefalosporine cefotaxim van 4,8 naar 12,1 procent.‘Een alarmerende toename’, schreven De Vries en zijn collega’s onlangs in Eurosurveillance. ‘Er is weliswaar nog geen sprake van resistentie, maar je kunt er gif op innemen dat het daar uiteindelijk wel naartoe gaat.’
Als er NG opduiken waartegen cefotaxim niets uithaalt, dan is het een kwestie van tijd voordat er naar een alternatief middel moet worden gezocht. Zodra meer dan vijf procent van de gonorroe-patiënten een stam heeft die resistent is tegen een bepaald antibioticum, wordt geadviseerd om dat middel niet langer voor te schrijven. Dat advies komt van de Centers for Disease Control and Prevention en de WHO.
Maar wat is het alternatief? De Vries: ‘Degenen met bacteriën die minder gevoelig waren voor cefotaxim, bleken ook vaker resistent tegen de middelen die vroeger gebruikt werden. Dus daar kun je niet op terugvallen. Wat de volgende therapie zou kunnen zijn, weet niemand. Misschien moeten we het zoeken in combinatiebehandelingen, zoals bij HIV en tbc, om te voorkomen dat de bacterie weer resistent wordt.’
De Vries en zijn mede-onderzoekers werken aan een aanvraag voor een nieuwe subsidieronde van ZonMw, die speciaal bedoeld is voor onderzoek naar resistentie. Hun vervolgonderzoek zou in moeten gaan op de behandeling van gonorroe, het ontwikkelen van een goede test en het huidige voorschrijfgedrag.
Zie ook
De SOA top 7 (Kennislink dossier)